Ekki allir sáttir við „kanínulista“ Egils Helgasonar: Gullbryddað yfirstéttarsnobb fundið með „crowdsourcing“

Svo sem kunnugt er birtist í bókmenntaþættinum Kiljunni á dögunum listi yfir það sem kallað var „kanóna“ íslenskra bókmennta, þ.e. þær bækur sem merkastar væru í bókmenntasögunni og/eða hefðu helstan sess meðal þjóðarinnar.

„Kanóna“ hefur margvíslegar merkingar, vísar ýmist til lagabókstafs, sönglaga eða biblíutexta sem katólska kirkjan hefur blessað, heildarverka tiltekins höfundar eða samsafns ýmissa bóka sem njóta náðar og þykja merkilegar hjá tilteknum hópi.

Egill hafði þann háttinn á, að leita til valins hóps einstaklinga um tilnefningar, en bauð einnig almenningi að senda sínar inn með tölvupósti. Alls sendu 620 manns tillögur með þessari aðferð.

Herðubreið leitaði til allmargra fróðra um bækur og bókmenntir og vildu fæstir tjá sig um niðurstöðuna, og fylgdu sjaldnast skýringar með. Einn sagði þó: „Æi – ég nennti ekki að taka þátt í gerð þessa lista þegar Egill leitaði til okkar, finnst svona fyrirbæri alltaf hálfgert húmbúkk, bókavisjón. Þannig að ég nenni svo sem ekki fárast mikið yfir þessu.“

Guðmundur Andri Thorsson kallaði niðurstöðu Kiljunnar „kanínulista“ í hálfkæringi á facebook.

Aðrir tjáðu sig meira um valið, til dæmis Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir, sem sér um bókmenntaþátt á Rás eitt:

„Lítið kom á óvart á listanum sem Egill Helgason afhjúpaði vorið 2014. Vart er hægt að kalla þennan lista kanónu. Réttara væri að nefna hann vinsældalista, unninn með samstilltu hópátaki, sem á góðri og gildri veraldarvefsensku mætti kalla „crowdsourcing“.

Verkunum var raðað eftir atkvæðum og lítið samhengi er því að finna á milli einstakra verka á listanum. Það þarf styrka hönd ritstjóra til að stýra valinu á kanónu til að skapa ímyndaða samfellu bókmenntasögunnar. Á meðan alvaldur ritstjórinn velur eina bók eftir Halldór Laxness, þá tilnefna sjö hundruð kjósendur allir sína eftirlætisbók eftir skáldið góða, svo að fimm komast í topp þrjátíu listann, þar af fjórar í átta efstu sætin.“

Í samtali við Herðubreið sagði Eiríkur Örn Norðdahl könnun sem þessa segja „mjög takmarkaðan sannleika – um bókmenntahefð og -stofnun, en líka einfaldlega um vald. Hverjir það eru sem hafa bolmagn til að stýra því hvað verður kanóna, hvað fær að lifa með þjóðinni.

Altso, þeir sem ákveða hvað sé kennt í skólum og háskólum, hvað sé lesið upp í útvarp og hvað sé kvikmyndað, hvað fáist rætt og rýnt í stærstu bókmenntatímaritum, í útvarpi og sjónvarpi, hvað fáist endurútgefið, hvað vinsældamarkaðurinn vill láta kvikmynda og hvað auðvaldið er tilbúið til að fjármagna.

Kanónan er ekki „bestu bækur Íslendinga“ heldur þau verk sem við endurtökum, þau sem við höfum í minninu (sem er aftur ástæðan fyrir því að skor nýrri verka eru fullkomlega marklaus – við erum ekki byrjuð að endurtaka þau).

Þetta er mjög borgaralegur listi – gullbryddað yfirstéttarsnobb – einsog svona listar eru iðulega. Enda held ég að meira að segja svartasta alþýða hugsi um borgaralegar bókmenntir þegar hún er spurð út í „kanónuna“, frekar en það sem lifir með henni sjálfri.“

Eiríkur bætti við: „Ég sakna Æra-Tobba. Hann er líka út undan í fimm binda bókmenntasögu þjóðarinnar.“