Eftirmæli: Gutti 1950-2015

Eftir Önnu Sigrúnu Baldursdóttur

Guðbjartur Hannesson var aldei kallaður annað en Gutti og svaraði eiginlega ekki öðru nafni. Hann átti hins vegar ekkert sameiginlegt með nafna sínum úr vísunni góðu sem mér er kunnugt um, en sjálfsagt tók hann einhverjar rispur hér áður.

Það tók mig ekki langan tíma að venja mig á að kalla hann Gutta, hann einfaldlega svaraði ekki Guðbjarts-nafninu, heyrði það ekki. Þetta varð pínulítið vandamál í ráðherratíð hans. Gutti var stór og virðulegur maður og verandi ráðherra í ofanálag sat þetta nafn ansi fast í elskulegu samstarfsfólki okkar í ráðuneytinu. Sem betur fer er hefð fyrir því að kalla ráðherra bara ráðherra í ráðuneytunum; „vill ráðherra kaffi?“, „ráðherra, gestirnir eru komnir“ o.s.frv. Því var það alger undantekning að hann væri kallaður Gutti í ráðherratíð sinni af öðrum en mér. Það gerðist þó, t.d. þegar hann skutlaði fólki heim eftir jólahlaðborð og allir orðnir jólaglaðir, enda fannst honum sjálfsagt að rúnta um úthverfi Reykjavíkur með kátt samstarfsfólk á heimleið upp á Skaga. Við erum að sjálfsögðu að tala um bláu Honduna hans, ekki ráðherrabílinn.

Það tók Gutta sjálfan talsverðan tíma að taka því að hann væri efstur í virðingarstiganum. Það var honum svo eðlislægt og sjálfsagt að allir væru jafnir. En hann bar mikla virðingu fyrir tilfinningum fólks og hefðum og lét það auðvitað eftir fólki að kalla hann það sem því leið best með. Gutti brann fyrir jafnaðarmennskunni, hann var félagshyggjumaður fram í fingurgóma og sérstaklega hugað um þá sem minna mega sín. Það var honum því sérstaklega þungbært að þurfa að taka erfiðar ákvarðanir sem nauðsynlegar voru á þeim niðurskurðartímum sem ríktu í ráðherratíð hans.

Hann var samt ekki það sem maður getur kallað „aumingjagóður“, einfaldlega af því að hann hafði svo mikla trú á fólki. Hann var algerlega sannfærður um að fólk vildi almennt vel og ef það fengi tækifæri – og viðeigandi stuðning – þá væri fólki almennt allir vegir færir. Hann gerði líka kröfur til fólks. Það átti alltaf að gera sitt besta, hvort sem það var ungt eða gamalt, fatlað eða ófatlað. Hann bar svo mikla virðingu fyrir öllum að honum datt aldrei í hug að mæta fólki með fyrirvara um veikleika þess.

Honum var hins vegar afar tíðrætt um „netið“ sem verður að grípa þá sem þurfa þess með. „Netið“ er samfélagið sem leyfir hverjum og einum að njóta sín til fulls og stuðlar að því með öllum tiltækum ráðum að svo verði – en er samt tilbúið að grípa þá sem duga ekki úrræðin okkar. Enginn skilinn eftir. Þarna greinir á milli frjálshyggjumannsins sem trúir á frelsi og tækifæri einstaklingsins og jafnaðarmannsins sem trúir hinu sama, en veit að sumir þurfa meiri stuðning til að ná markmiðum sínum og er tilbúinn að finna þau tól og tæki sem til þarf.

Gutti var margt. Hann var kennari, skáti, skólastjóri, sveitarstjórnarmaður, alþingismaður, forseti alþingis, formaður fjárlaganefndar, heilbrigðisráðherra, félags- og tryggingamálaráðherra og velferðarráðherra, bara svona til að nefna eitthvað. Svo var hann auðvitað eiginmaður, faðir og afi. Hann var maður sátta og friðar. Hann vildi að allir fengju að segja sitt, hafa sína skoðun og koma henni á framfæri. Hann vildi samt ná niðurstöðu í mál. Hann var fenginn í flóknustu málin og þau umdeildustu, enda naut hann virðingar langt út fyrir raðir Samfylkingarinnar, Akraness og alþingis.

Rétt rúmum mánuði fyrir andlátið átti Gutti viðtal við Jóhönnu Vigdísi Hjaltadóttur, fréttamann RÚV, heima á Skaga. Ég hafði milligöngu um þetta viðtal og við Gutti ræddum það opinskátt að þarna væri sennilega síðasta tækifæri Gutta til skilja við landsmenn með sína pólitísku arfleifð. Jóhanna Vigdís og samstarfsfólk fóru vel með þetta mikilvæga efni og birtu viðtalið í heild á vef RÚV að kvöldi dánardags Gutta.

En fyrst og síðast var Gutti kennari. Hann var alltaf að kenna manni eitthvað. Hann hagaði sér líka alltaf eins og kennari. Í samstarfi okkar, sem var einstaklega gott og farsælt, skrifaði ég mörg svo kölluð „minnisblöð“, en með þeim kynnir ráðherra ríkisstjórn hugmyndir og mál sem hann vill að ríkistjórn taki upp og afgreiði. Gjarnan var það þannig að sérfræðingar ráðuneytisins gerðu drög að minnisblaðinu en ég gekk frá því í þann búning sem ég taldi ríkisstjórn þóknanlegt til afgreiðslu.

Ég var auðvitað alltaf á síðustu stundu með þetta, skilaði þessu yfirleitt á rafrænu formi til Gutta um kvöldmat, rétt áður en ég hljóp heim til að setja grjónagrautinn yfir fyrir fjölskylduna (það var Gutta mjög mikilvægt að ég sinnti fjölskyldunni og hann rukkaði mig alltaf um umsagnir skólanna um dætur mínar eftir foreldraviðtöl í skólanum – hefði sennilega rekið mig ef ég hefði skrópað í slíkt). Daginn eftir brást það ekki að minnisblaðið lá útprentað á skrifborðinu mínu, stafsetningin leiðrétt og athugasemdir með fallegri rithönd skrifuð á spássíuna – allt með rauðum tússpenna. Neðst var yfirleitt einhverskonar jákvæð umsögn eða hvatning, allavega broskarl!

Gutti kenndi manni fyrst og síðast að það borgar sig alltaf í lengdina að vera heill og sannur í öllu, þó pólitísk bolabrögð kunni að duga til skemmri tíma litið. Hann var bara ekki með í því og það þýddi ekkert að reyna neinar slíkar æfingar við hann. Maður gæti bara horft á Borgen til að fá útrás fyrir slíkt. Ég áttaði mig líka á því að menn komast ekki fyrir slysni til slíkra metorða sem Gutti náði og njóta að sama skapi þvílíkrar virðingar og hylli eins og hann gerði, nema að vera heilir og sannir, alltaf og í öllu.

Vegna alls þessa er fráfall Gutta eins ömurlegt og mest má vera. Okkur vantar fleiri Gutta, ekki færri.

Anna Sigrún Baldursdóttir, aðstoðarmaður Gutta