Umframmjólk er teygjanlegt hugtak

Eftir Þórólf Matthíasson

Samtök afurðastöðva í mjólkuriðnaði (SAM) vilja flytja 4.000 tonn af skyri til Evrópusambandslanda. Sá hængur er á að Evrópusambandið leggur toll á skyr frá Íslandi fari magnið yfir 380 tonn á ári. Allnokkuð framboð er af vörum sem eru skyldar skyri (jógúrt, kefir, kvark) í Evrópu.

Samkeppnin kemur því í veg fyrir að SAM geti verðlagt að vild á Evrópumarkaði. (Innan sviga og í framhjáhlaupi má geta þess að tollar Evrópusambandsins eru umtalsvert lægri en ofurtollar sem íslensk stjórnvöld leggja á osta og aðrar mjólkurvörur sem hingað til lands eru fluttar.)

Markaðssetning dýr

Ég hef rakið í tveimur greinum í Fréttablaðinu (24. og 28. febrúar 2014) að beint tap af útflutningi 4.000 tonna af skyri til Evrópu yrði um 200 milljónir króna árlega. Þá er ekki talinn til gjalda kostnaður við markaðsátak.

Nokkra hugmynd um vandann við að selja mjólkurvörur í Evrópu má fá með því að skoða heimasíðu Skyr Finland Oy (skyr.fi) og heimasíðu job.fi.

Þá er ótalinn mögulegur kostnaður vegna nudds og núnings við aðra mjólkurvöruframleiðendur sem líklega gefa ekki markaðshlutdeild eftir baráttulaust, og gætu mótmælt réttmæti fullyrðinga MS um eiginleika skyrs. Dæmi um slíkt er hér.

Markaðsátakið hefur nú skilað þeim árangri að hver Finni neytir nú sem svarar 1 grammi af skyri á dag. Skyr selur sig augljóslega ekki sjálft.

Hella niður fremur en lækka verð?

Eftirspurn eftir ólíkum efnisþáttum hrámjólkur er breytileg. Stundum er það fituþátturinn sem er eftirsóttur, stundum próteinþátturinn. Erfitt er að breyta samsetningu hrámjólkurinnar.

Í eðlilegu samkeppnisumhverfi hefðu aukin sala og aukin eftirspurn eftir fitu þau áhrif að verð á rjóma og smjöri hækkaði en verð á skyri og undanrennu lækkaði.

Í grein í Fréttablaðinu þann 6. mars upplýsir framkvæmdastjóri SAM, Guðni Ágústsson, að þar á bæ kjósi menn að hafa annan hátt á: Að hækka verðið á eftirsóttu vörunni en halda verðinu á hinni minna eftirsóttu óbreyttu, jafnvel þótt það verði til þess að hella þurfi undanrennu í ræsið.

Að eyðileggja söluhæfa vöru er aðferð einkasalans sem heldur kýs þann kost en hinn, að lækka verðið. Magn umframmjólkur er spurning um verðlagningu innanlands á skyri og undanrennudufti. Magn umframmjólkur er því teygjanlegt hugtak.

Burtu með verðlagsnefnd og ofurtolla

Íslendingar búa við ofurtolla á mjólkurvörum. Það ásamt sterkri stöðu SAM innan verðlagsnefndar landbúnaðarins gefur afurðastöðvunum nánast frjálsar hendur um verðlagningu og framboð mjólkurafurða.

Þetta þarf ekki að vera svo. Neytendur þessa lands eiga það skilið að ofurtollar verði afnumdir, að verðlagsnefnd landbúnaðarins verði slegin af enda gagnslaust apparat, að ákvæði búvörulaga um útflutning framleiðslu umfram greiðslumark (52. grein laga númer 99/1993) verði afnumin.

Bændur eiga rétt á að geta átt hindrunarlaus viðskipti við allar afurðastöðvar. Núverandi skipulag verðlagningar og framleiðslu mjólkurafurða skilar bændum arfaslakri afkomu og neytendum mjólkurafurðum á ofurverði.

Það er ekki viðunandi.

Höfundur er prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands