Þessi fjárans Friðjón

Kosningakvöldið byrjaði svona: Næstum jafnt fylgi Guðna og Höllu. Wtf?

Guðni Th. Jóhannesson, sem fáum sólarhringum áður var með forsetaembættið svo gott sem í hendi sér, virtist hafa glutrað niður lunganum úr ótapanlegri forystu sinni. Hvernig var það hægt?

Og þetta voru tölur úr suðurkjördæmi, mesta hillbillíkjördæmi landsins, þar sem Icesave var hafnað með langtum stærri meiri hluta en annars staðar, kjörlendi Ólafs Ragnars, Guðna Ágústssonar og Ásmundar Friðrikssonar. Þar ætlaði fólk nú að kjósa Höllu Tómasdóttur í næstum sama mæli og Guðna.

What the holy f?

Tölurnar voru sjokk, en áttu vitaskuld ekki að koma á óvart. Þar var nánast hægt að sjá fylgið leka af Guðna í hverjum sjónvarpsumræðunum af öðrum.

Fyrst um daginn, eftir að því var komið á flot að svotil eingöngu íhaldsbullur stæðu að framboði hans. Hann kaus að verjast með því að telja upp í löngu máli þetta fólk, hvernig það tengdist honum og hvers vegna. Í þá ræðu vantaði eiginlega bara heimilisfang og símanúmer viðkomandi.

Þarna hefði dugað einn góður one-liner úr sömu fjölskyldu og „Hefurðu enga sómatilfinningu?“ Slíkt svar hefði sýnt myndugleika.

Þess í stað lét Guðni aðra ráða svörum sínum og umræðuefnum. Það gerir ekki forsetaefni með sjálfstraust.

Þetta er að vísu ekki sanngjarnt. Ég veit að sjálfstraust Guðna er í góðu lagi og full innistæða fyrir því. Það breytir ekki hinu, að síðustu vikurnar minnti hann á – þetta er ekki góð líking, en ég finn enga skárri – dádýrshind sem starir stjörf í blindandi bílljós og sér þau nálgast óðfluga:

„Er þetta raunverulegt? Er ég virkilega að verða næsti forseti Íslands bara allt í einu, sisona og áreynslulaust? Hef ég unnið til þess? Hvað er eiginlega að gerast?“

Slík viðbrögð eru algerlega eðlileg og skiljanleg. Hver og einn getur reynt að setja sig í þau spor. En á allra síðustu dögum og vikum varð hins vegar ljóst að það dugði ekki að verjast og verjast, vera gúddí, kurteis og næs, jafnvel þótt það sé manni eðlislægt. Næsti forseti lýðveldisins lætur ekki aðra ákveða um hvað hann talar. Næsti forseti lýðveldisins þarf að sýna bein í nefinu. Og hann þarf að vera forsetalegur.

Ég hundskammaði Guðna fyrir þessa linkind. Hann svaraði því af sömu ljúfmennsku og öllu öðru. Viðbrögðin staðfestu eiginlega vonbrigði mín og ugg. Ég hefði miklu fremur þegið eitt snöggt: „Hættu að rífa þig, góði.“ En Guðni er ekki þannig.

Kannske ákvað Guðni sjálfur að beita þessari varnartaktík. Ég vil samt kenna vondri ráðgjöf frá Friðjóni Friðjónssyni um allt saman.

Myndin sem við fengum af Guðna síðustu vikurnar er nefnilega ekki sönn nema að hálfu leyti. Þeir sem draga þá ályktun, að Guðni sé skoðanalítill, strákslegur, léttvægur og yfirborðskenndur (hvað þá leiðinlegur, sem er eiginlega versta bábiljan) – þeir láta kurteisi, hlédrægni og séntilmennsku villa sér sýn.

Guðni er ekki diet útgáfan af Kristjáni Eldjárn. (Það er reyndar önnur innistæðulaus mýta, að Kristján hafi verið skoðanalaus.)

Okkur nægir að lesa ævisögu Gunnars Thoroddsens, þar sem Guðni dregur upp átakanlega sanna mynd af manni, hlífir honum í engu en sýnir auðvitað mikilli persónu viðeigandi virðingu, og kortleggur í leiðinni óhugnanlegt valdakerfi Sjálfstæðisflokksins og rekur hvernig það varð til.

Í Óvinum ríkisins, sem er ekkert annað en sagnfræðilegt stórvirki, lýsir Guðni af miskunnarlausri nákvæmni þeim víðtæku persónunjósnum og ofsóknum sem hér viðgengust, einkum og aðallega í boði Sjálfstæðisflokksins.

Slíkar bækur skrifar ekki skoðanalaus skrásetjari sem ætti að vinna á Hagstofunni. Þær skrifar sagnfræðingur með ríka réttlætiskennd, drifinn áfram af þörf til að segja satt og rétt frá, sem vill draga réttar ályktanir og óttast ekki hverjir reiðast.

Þannig er Guðninn sem við kusum sem forseta um helgina.

Í hávaðaþvargi samtímans neitar hann að að garga, bölva eða rægja til að ná athygli fólks.

Það þykir sumum kannske ekki sexí, en einmitt þess vegna hentar forsetaembættið honum einkar vel. Þar þarf ekki hávaða eða læti, bara innihald og alvöru, dýpt og breidd.

Þess vegna lauk kosningakvöldinu svona: Hjúkkit.

Og auk þess: Geta forsetaefni ekki hætt að hlusta á þennan fjárans Friðjón Friðjónsson?