Misvísandi kannanir – ekkert skrýtið

Í dag virðast allir mjög hissa. Skoðanakönnum Fréttablaðsins og Stöðvar 2 sýnir allt aðrar niðurstöður en þær sem að undanförnu hafa sést frá Gallup og MMR. Það er kannski eðlilegt að fólk skilji hvorki upp né niður, en í rauninni á þetta fyrirbrigði sér trúlega einfaldari skýringar en margur hyggur.

Meginskýringin liggur í gjörólíkri aðferðafræði við gerð þessara kannana. Könnun Fréttablaðsins byggist á úrtaki úr þjóðskrá, en Gallup og MMR nota hópa „álitsgjafa“. Þessir hópar eru vissulega stórir, en þeir eru engu að síður samansafn fólks, sem hefur fallist á að taka annað veifið þátt í könnunum þessara fyrirtækja um ýmis málefni.

Almennt ætti að mega gera ráð fyrir að fólk sem samþykkir að taka nokkuð reglubundið þátt í könnunum hafi meiri áhuga á stjórnmálum en fólk sem neitar slíku tilboði. Og margt af því fólki sem á annað borð hefur áhuga á stjórnmálum, hefur um leið nokkuð mótaðar skoðanir í þeim efnum.

Þetta má þó síst af öllu skilja svo, að niðurstöður kannana frá Gallup og MMR séu meira eða minna fyrirfram mótaðar. Þvert á móti sýna þær líklega tilfærslur milli flokka mun skýrar en hefðbundnar úrtakskannanir. Það verður ekki hjá því komist að taka fullt mark á því, þegar fólk með almennan stjórnmálaáhuga færir sig milli flokka.

Álitsgjafahóparnir hjá MMR og Gallup eru líka nógu stórir til þess að sami þátttakandi er ekki spurður um stjórnmál nema svo sem einu sinni á ári, þótt það geti gerst nokkru oftar á kosningaári.

Fréttablaðið styðst ekki við neinn slíkan hóp, heldur tekur úrtak beint út þjóðskrá. Þegar mikil hreyfing er á fylgi eins og oft er skömmu fyrir kosningar, er ekkert skrýtið þótt niðurstöðurnar verði talsvert ólíkar. Mest áberandi er munurinn á fjölda þeirra sem taka afstöðu. Og það er einmitt fyllilega eðlilegt að mun færri séu reiðubúnir að taka afstöðu í hreinni úrtakskönnun, en í könnunum sem einkum ná til fólks með tiltölulega mótaðar meginskoðanir.

Það er í ágætu samræmi við áratugagamla reynslu að kjósendur hafi nokkuð ákveðnar hugmyndir um hvort þeir ætli að kjósa til hægri eða velja sér einhvern álitlegan kost úr miðju- og vinstri-flórunni. Þetta er ástæða þess að Sjálfstæðisflokkurinn mælist undanteknarlítið með verulega meira fylgi í könnunum en hann fær í kosningum. Á hægri vængnum hefur hann verið einn um hituna og aukaspurningin „hvort er líklegra að þú kjósir Sjálfstæðisflokinn eða einhvern annan“ á þess vegna fullan rétt á sér.

Könnun Fréttablaðsins í morgun sýndi yfirburðafylgi Sjálfstæðisflokksins. Á því er nærtækust sú einfalda skýring að þeir sem á annað borð hafa tekið einhverja afstöðu, eru einmitt búnir að stíga þetta fyrra skref – að velja milli vinstri og hægri. Og þegar nærri helmingur er alveg óákveðinn, er beinlínis eðlilegt að Sjálfstæðisflokkurinn fái miklu betri útkomu en reyndin verður í kosningunum.

Það er vissulega verulegt ósamræmi milli þessara kannana, en það þarf ekki endilega að vera neitt tiltakanlega skrýtið. En að vísu er sá möguleiki líka fyrir hendi að könnun Fréttablaðsins hafi hreinlega lent utan rammans. Skekkjumörk eru reiknuð með 95% öryggi, sem á mannamáli þýðir að 19 af hverjum 20 könnunum séu nokkuð nærri lagi, en 1 af hverjum 20 ekki.

Hvort sem eitthvað slíkt hefur gerst eða ekki, er ljóst að það er mikil gerjun meðal kjósenda, reyndar kannski talsvert meiri en við höfum nokkru sinni séð áður. Úrslit kosninganna sjálfra munu að líkindum ráðast af stefnumálum og frammistöðu flokkanna í meira mæli en áður hefur gerst.

Og það er eiginlega bara ágætt.