Knattspyrna er klám

Hér taka sig upp gömul sannindi. Og þá meina ég gömul. Við erum að tala um 1939.

Þá skrifaði Kristján Albertsson – fyrsti almennilegi íslenzki heimsborgararinn – þetta í Skírni:

„Þegar fótboltaleikur fluttist hingað til lands, báðu menn lærðan málhreinsunarmann að búa til íslenzkt orð yfir þennan leik, og þannig var orðinu knattspyrna nauðgað inn í málið.

Í þessum leik er ekki leikið með knött, heldur hlut, sem fer ágætlega á að haldi heitinu bolti. Knöttur er gagnþéttur og þungur, og annaðhvort gerður úr beini, viði eða málmi, það heyrir hver maður á hljómi orðsins; bolti er léttur, það er loft innan í honum, það er líka auðheyrt á hljómi orðsins.

Og í þennan bolta er ekki spyrnt, heldur sparkað – það er ekki spyrnt í hlut, nema hann veiti viðnám. Fótbolti er því ágætt orð.“

Við þessi augljósu sannindi er aðeins örlitlu að bæta. Máltilfinning okkar um knött sem þéttan og gegnheilan hlut er líklega alveg horfin. Hún var ljós til forna, þegar keppt var í knattleikjum, sem voru sannarlega engir boltaleikir. Samt lifir eitthvað í þessum glæðum – enn hefur engum dottið í hug í hug að tala um fótknött.

Hitt er hárrétt hjá Kristjáni, að bolti er holur að innan og loft í honum, það heyrir hver maður. Og vonandi er það enn svo, að við spyrnum fótum við því sem er þungt og erfitt að hreyfa. Sá sem „spyrnir í bolta“ situr því réttilega á rassinum og hefur komið hælum beggja fóta fyrir við boltann til þess að reyna að hagga honum, eins og þungum steini eða kletti.

Þess vegna er orðalagið „að spyrna í boltann“ hreint klám. Það jafngildir því að setja öxlina þéttingsfast í handbolta. Stjaka við honum. Það gerir enginn. Maður hendir eða kastar handbolta. Sendir hann jafnvel. Eða bara skýtur honum.

Maður sparkar líka í fótbolta. Sendir hann. Eða bara skýtur honum.

Það spyrnir enginn í bolta. Það er barasta ekki hægt.

Af sjálfu leiðir að vítaspyrna, hornspyrna, aukaspyrna og önnur viðlíka orð eru markleysur.

Við eigum líka fín og miklu betri orð um hið sama: Víti, horn, aukaspark (fríspark), útspark.

Fáránleiki „spyrnunnar“ varð ljósastur hér um árið þegar einhver spekingurinn notaði nýyrðið „kollspyrna“ um það þegar leikmaður skallaði boltann.

Hættum nú þessari vitleysu. Knattspyrna er fótbolti, eins og handknattleikur er handbolti. Eða þekkið þið einhver börn sem segjast æfa knattspyrnu eða handknattleik?

———-

Kristján Albertsson var ekkert hættur þarna í greininni í Skírni. Næstu setningar eru svona:

„Vonandi á máltilfinning þjóðarinnar eftir að útrýma orðinu knattspyrna, eins og hún neitaði að taka við orðinu vindlingi í merkingunni sígaretta. Menn fundu að vindlingur gat ekki merkt annað en lítill vindill – og í þeirri merkingu er orðið sjálfsagt.“

Einmitt. Þekkið þið kannske líka einhvern sem hefur fengið sér kaffi og vindló? Nei, ég hélt ekki.

Ef þið eruð ekki sannfærð enn getiði farið út í sumarið að sparka í bolta. Nema þið viljið frekar spyrna í knött. Jafnvel fótknött.

En þá þurfið þið reyndar að leita ykkur faglegrar aðstoðar. Í alvörunni.