Hermaðurinn djarfi árið 1864

Sýningar RÚV á dönsku seríunni um stríð Dana við Prússa um Slésvík á árunum 1848 – 1864 draga glögglega upp fyrir okkur þá skelfilegu staðreynd hvernig stjórnmála- og embættismenn beittu saklausu verkafólki purkunarlaust fyrir sig í baráttunni um völdin.

 

Þröngsýnir og vitgrannir stjórnmálamenn kynntu undir blindri þjóðernisrembu og hatri á öllu sem erlent var. Þegar af stað var komið voru þeir svo litlir að þeir létu frekar slátra þúsundum manna á vígvellinum en viðurkenna staðreyndir. Það varð síðan til þess að Þjóðverjar fylltust oflæti. Grimmdin og glæpaverkin urðu enn umfangsmeiri og afleiðingarnar þjóðernisrembunnar áttu eftir að móta sögu álfunnar út öldina.

 

Aðdráttarafl þjóðernishyggjunnar og kjörþokki hennar er mikill því kosningabaráttuna er hægt að reka á einföldum fullyrðingum sem flestum líkar og þurfa ekki útskýringa og þjóðremban byrgir sýn. Þeir sem eru hér við völd hafa alið á sérstæði og yfirburðum okkar. Þar erum við ætíð best og fullfær til allra hluta. Forsvarsmenn Íslands erlendis sögðu öðrum að fara á námskeið í efnahagsstjórn, á meðan okkar menn stálu erlendu lánsfé og komu sparnaði einstaklinga í skattaskjól.

 

Iðnbyltingin á nítjándu öldinni leiddi til byltinga í samfélagsgerðinni kallaði á endurskoðun á stöðu verkafólks og umræða eykst um hvernig bæta megi hag verkalýðsins og tryggja stöðu hans. Sú kenning kom fram að vinnan væri uppspretta þjóðarauðs. Verkamaðurinn fengi laun sín fyrir vinnu, eigandi framleiðslufjár vexti af því og jarðeigandinn jarðrentu. Laun gætu ekki verið hærri en hrykki fyrir brýnustu nauðsynjum. Ef þau hækkuðu myndi verkamönnum fjölga það mikið, að launin færu aftur niður fyrir það lágmark sem þyrfti til þess að geta dregið fram lífið. Það myndi síðan leiða til þess að fólki fækkaði uns jafnvægi kæmist á aftur. Þurftarlaun væru því náttúrulegt verð á vinnu (natural price of labour).

 

Hugsuðir og heimspekingar beindu í auknum mæli sjónum sínum að eignarhaldi á framleiðslutækjunum og skiptingu arðsins í framleiðslunni. Karl Marx lagði stund á sögu og heimspeki í Berlín og setti fram ýmsar kenningar um eignaskiptingu, framleiðsluferli og verkamanninn. Hann þyrfti ekki að nota nema hluta af tíma sínum til þess að sjá sér og fjölskyldu sinni farborða, en vegna atvinnuleysisvofunnar væri unnt að halda launum í lágmarki og þess vegna færi drjúgur hluti vinnutímans í að skapa verðmætisauka í vasa eiganda fyrirtækisins. Hann setti fram m.a. þá skoðun að í framtíðinni gæti verkamaðurinn unnið fyrir hádegi, farið á veiðar eftir hádegi og skemmt sér á kvöldin. Karl Marx hélt því fram að sjálfvirknin myndi breyta verkafólki í eftirlitsmenn. Um leið benti hann á að slíkir verkamenn væru í raun handbendi vélanna, en stjórnuðu þeim ekki.

 

Hugsuðir og heimspekingar beindu í auknum mæli sjónum sínum að eignarhaldi á framleiðslutækjunum og skiptingu arðsins í framleiðslunni. Um árið 1830 var farið að kenna slíka menn við sósíalisma eða kommúnisma. Gísli Brynjúlfsson (1827-1888) nefndi sósíalista „samlagsmenn” í Norðurfara árið 1848, en síðar tók að bera á nafninu „félagshyggjumenn.“ Gísli flutti til Kaupamannahafnar ára gamall, Hann var rómantískt skáld og bókmenntafræðingur, síðar prófessor við Kaupmannahafnarháskóla. Gísli var ötull fylgismaður sjálfstæðismála Íslands og tengdi Slésvíkurstríðin við þessa sjálfstæðisbaráttu og stóð gegn Dönum í þessum stríðum.

 

Marxisminn varð fræðilegur grundvöllur í baráttu verkalýðsins í sókn hans gegn auðvaldsskipulaginu. Grunnhugsunin var sú að ef leggja ætti grunn að þeirri sókn yrði að efla stéttarvitund hjá verkamönnum. Stofnað var til samtaka sósíalista, sem síðar varð að Alþjóðasambandi verkalýðsins eða Internasjónalnum árið 1864. Marx mótaði stefnu sambandsins og boðaði að auðvaldsskipulagið yrði hemill á framleiðsluna, andstæður yrðu skarpari milli auðvalds og öreigalýðs og aðeins þjóðfélagsbylting gæti bjargað því frá efnahagslegu hruni. Aðeins verkalýðshreyfingin sem upplýst fjöldahreyfing gæti haft forystu í slíkri byltingu.

 

Alþjóðasambandið hafði veruleg áhrif á mótun og grunnuppbyggingu verkalýðshreyfingarinnar og þeirra stjórnmálaflokka sem henni voru tengdir. Eitt mikilvægasta baráttumál Alþjóðasambandsins var að berjast gegn hvers konar stríðsrekstri. Í ræðum forsvarsmanna verkalýðsfélaganna , almenningur væri ávallt fórnarlamb stríðreksturs auðvaldsins. Til að sporna gegn stríði var stefna sambandsins að flokkarnir innan þess og verkalýðsfélög, sem tengdust því skyldu hvetja verkamenn til að fara í alþjóðlegt allsherjar verkfall og neita að gegna herþjónustu.

 

Sambandið stóð í mestum blóma fram undir árið 1870. Þá kom til styrjaldar milli Þjóðverja og Frakka þar sem samherjar í verkalýðsstétt bárust enn einu sinni á banaspjótum. Þar brugðust flokkar Alþjóðasambandsins stefnu sinni þegar á reyndi. Frakkar biðu algjöran ósigur í ársbyrjun 1871. Í mars tóku verkamenn í Parísarkommúnunni völdin og fengu stuðning frá Alþjóðasambandinu, það er í fyrsta skipti sem almúgnum tekst að mynda samfélag þar sem hann velur þá sem fara með öll völdin, en Frönsk stjórnvöld gengu síðan milli bols og höfuðs á kommúnunni og á einni viku í maí voru allt að 30 þúsund manns teknir af lífi. Þetta var mikið áfall fyrir Alþjóðasambandið og það leið undir lok árið 1876.

 

Stjórnmálamenn vildu móta verkalýðshreyfinguna og verkalýðsfélög voru víða bönnuð í iðnaðarlöndum Evrópu í lok nítjándu aldarinnar ásamt stjórnmálasamtökum sósíalista. Verkalýðshreyfing í Bandaríkjunum var veikburða á þessu tímabili. Hún var margklofin hugmyndafræðilega og foringjar hennar höfðu ekki áhuga á stjórnmálum. Verkföll þóttu tilræði við löghelgan eignarrétt atvinnurekenda og þeir réðu ekki til sín félagsmenn úr verkalýðsfélögunum, heldur stofnuðu atvinnurekendur sín eigin stéttarfélög og þjálfuðu vopnaða verði til þess að brjóta niður verkföll. Launmorð voru tíð í þessum deilum vinnuveitenda og launþega. Allt til dagsins í dag hafa samskonar samskipti einkennt starfsemi bandarískra og fjölþjóðlegra fyrirtækja í þróunarlöndunum. Má þar t.d. benda á hvernig þróunin var í Suður Ameríku og Afríku alla síðustu öld og jafnvel fram á okkar dag.

 

Stjórnmálamenn ólu gjarnan á þjóðernisrembing og lét semja söngva til þess að efla þjóðernisvitundina. Í dönsku þáttunum eru söngvarnir um „Den tapre landsoldat“ „Hermanninn djarfa“

 

Viðhorfin innan verkalýðsfélaganna á fyrstu árum tuttugustu aldarinnar endurspeglast vel í nýjum texta Åge Stentoft og Pål Sörensen fyrir áróðursöng stjórnvalda í lauslegri þýðingu Unu Margrétar Jónsdóttur í þættinum „Á tónsviðinu“ kl. 14:03 4. des. síðastliðinn.  .

 

Ef það kemur stríð, þá er það ég sem er hermaðurinn djarfi.

Ég á að fara út á vígvöllinn

Ég er ekki spurður. Ég á bara að mæta.

Ég er tannhjólið í vélinni.

 

Já það er skrítið.

Ég lifi annars rólegu lífi, gef kanarífuglinum og svoleiðis

En þegar stríðið brýst út á ég að sjá um sprengjurnar

Ég er hermaðurinn djarfi

 

Þetta er vinnan mín. Ég er á launum hjá ríkinu.

Ég fæ 19 aura á tímann fyrir að láta drepa mig.

Ég er hermaðurinn djarfi.

 

Ef einhver kemur illa fram við mig og ég ræðst á hann og drep hann er ég ákærður fyrir morð.

En ef ég drep ókunnugan mann sem aldrei hefur gert mér neitt er ég þjóðhetja.

Ég get myrt hvern sem er og komist upp með það

Ég er hermaðurinn djarfi

 

Eitthvað verður fallbyssan að hafa til þess að skjóta á

Já í næsta stríði verð ég sendur af stað.

En þá getur farið svo að hermaðurinn djarfi geri verkfall.