Gögnum Birgis Ármannssonar lekið

Herðubreið hafa óvænt borist í hendur drög að áliti Birgis Ármannssonar, formanns nefndar sem rannsakar nú meðferð kjörgagna í Norðvesturkjördæmi.

Herðubreið er meinilla við svona leka, en í trausti þess að almannahagsmunir gangi framar prívathasgmunum Birgis, verða drögunum nú gerð svolítil skil.

Þau eru löng, alls á fjórtándu síðu með tilvísunum í lög og reglur, en eru birt hér allmikið stytt með textaskýringum Herðubreiðar.

–––

[,,,] Nefndin hefur nú lokið vandasamri, en jafnframt vandaðri vinnu sinni. Ég vil þakka samstarfsfólki mínu fyrir dugnað, elju og ánægjulega samvinnu. […]

Rannsókn nefndarinnar leiddi í ljós nokkra hnökra á meðferð og talningu kjörgagna. Þeir mega teljast umtalsverðir og jafnvel ámælisverðir. […]

Hér á Birgir við að kjörstjórn tilkynnti um lokatölur á sunnudagsmorgni, skildi kjörgögn eftir í opnum kössum og óinnsigluðum, og fór að sofa. Húsnæðið var opið og staðfest er að fjöldi fólks hafði aðgang að gögnnunum. Það eru lögbrot, sem sektað hefur verið fyrir.

Skömmu síðar var ákveðið að telja aftur.

[…] Ákvörðun um endurtalningu var tekin í samráði við formann landskjörstjórnar, svo sem eðlilegt má teljast. Hin seinni talning leiddi í ljós aðra niðurstöðu en sú fyrri. Það er til fyrirmyndar að kjörstjórn sé svo fúslega reiðubúin að leiðrétta fyrri mannleg mistök, sem raunin var að orðið höfðu.

Við fyrri vettvangsrannsókn nefndarinnar fannst atkvæði, sem virðist hafa verið ranglega flokkað eða talið.

Í seinni rannsókn fundust enn fremur fleiri atkvæði sem hið sama virðist gilda um.

Nefndinni er ekki fullljóst af aðstæðum og umbúnaði hvort þessi atkvæði voru svo flokkuð eða talin í fyrri talningu kjörstjórnar eða hinni seinni, nema hvort tveggja sé.  […]

[…] Eins og áður greindi má telja þessa meðferð kjörgagna óheppilega, jafmvel ámælisverða. Nefndin hefur hins vegar engar upplýsingar um hvort hennar hefur gætt annars staðar og þá í hvaða mæli.

Formaður kjörstjórnar hefur sjálfur vitnað til „hefðar“ í þessu sambandi og má af því ótvírætt ráða að hún hafi tíðkast í nokkrum mæli. Ítrekað skal þó að nefndin hefur engin haldbær gögn um fyrirkomulag þessara mála annars staðar enda fyrir utan verksvið hennar og verkahring að rannsaka aðrar kosningar en þær sem eru hér til umfjöllunar.

Því er alls ekki unnt að fullyrða að meðferð kjörgagna í Norðvesturkjördæmi sé einsdæmi, fremur má ætla hið gagnstæða. Enn síður hafa slíkir hnökrar, hafi þeir einhverjir verið, orðið til þess að kosning hafi verið ógilt.

Að öllu þessu virtu er það niðurstaða meiri hluta nefndarinnar að þótt meðferð kjörgagna hafi ekki verið fyllilega í samræmi við lög og reglur, þá geti það eitt og sér ekki leitt til svo afdrifaríkrar og færdæmalausrar ákvörðunar sem ógilding kosningar væri óneitanlega.

Öll rök meðalhófs og sanngirni hníga að þeirri niðurstöðu. […]

Síðar í skjalinu víkur Birgir að lögfræðinni í málinu. Sá kafli er hér mjög mikið styttur.

[…] Í 120. grein kosningalaga kveður skýrt á um forsendur þess að kosningar séu ógiltar. Það segir meðal annars: „Ef þeir gallar eru á framboði eða kosningu þingmanns sem ætla má að hafi haft áhrif á úrslit kosningarinnar úrskurðar Alþingi kosningu hans ógilda […].“

Ekkert í gögnum nefndarinnar, sem eru umfangsmikil, margrannsökuð og vandlega yfirfarin, gefur til kynna að ofangreindiir hnökrar hafi haft áhrif á úrslit kosningarinnar.

Þvert á móti leiddu bæði hin fyrri talning og sú seinni skýrt í ljós að þingstyrkur kjörinna stjórnmálaflokka breyttist í engu, jafnvel vantaði mikið upp á að svo væri. Vilji kjósenda virðist því koma skýrt fram.

Að þessu og fjölmörgu öðru virtu, sem hefur verið rakið hér í nokkru máli, er með engu móti unnt að fullyrða að uppfyllt séu skilyrði 120. greinar kosningalaga fyrir því að kosning sé úrskurðuð ógild. 

Það er því eindregin niðurstaða meiri hluta nefndarinnar að Alþingi geti ekki fellt slíkan úrskurð enda sé lagaskilyrðum ekki fullnægt.. […]

Ef Birgir les lagatextann sinn betur sést að þar er einvörðungu vísað til kjörs einstaka þingmanna. En það er eflaust aukaatriði og má ugglaust beita lögjöfnun til að reglan gildi um heilu kjördæmin.

Hitt er þó verra, að í lögunum er aðeins rætt um galla á „framboði eða kosningu“. Þar er hvergi minnst á talninguna. Bara alls ekki.

Hugmyndaríkir lögfræðingar geta sennilega reynt að sannfæra okkur um að hugtakið „kosning“ nái yfir sjálfa talninguna líka.

Slík orðanotkun stríðir þó líklega gegn málskilningi og hugsun flestra, en við skulum aldrei vanmeta sköpunargáfu lögmanna.

Samt er þó verst,að hugtakið „úrslit kosningarinnar“ er alveg óskilgreint, bæði í lögum og praxís.

Enda er hugtakið bæði loðið og teygjanlegt, eins og sagt var um klámið á sínum tíma.

Birgir og fleiri hafa jafnan hengt sig í styrkur þingflokka hafi verið óbreyttur á milli talninga, (1. til 4.),og því liggi „úrslitin“ ljós fyrir.

Er það svo? Er það mælikvarðinn? Jafnvel sá eini?

Fyrir því má rekja færa sterk rök, að „úrslit kosninganna“ felist miklu fremur í því hverjir ná kjöri sem þingmenn og hverjir ekki. Í alþingiskosningum erum við að kjósa þingmenn, ekki þingflokka.

Úrslit kosninga eiga því að endurspegla vilja kjósenda um hver á að taka sæti á alþingi. Ekki hversu stórir eða litlir þingflokkar eru.

Ennfremur eru vonandi fáir ósammála því, að kjósendur í Norðvesturkjördæmi (og annars staðar) eigi skýlausan rétt á því að atkvæði þeirra séu rétt talin, og vilji þeirra sé þannig ótvírætt leiddur fram.

Það hefur ekki verið gert.

En höldum áfram með drögin hans Birgis. Hann er jákvæður og uppbyggilegur maður, og hefur alltaf gott til málanna að leggja:

[…] Hin umfangsmikla og yfirgripsmikla nefndarinnar hefur leitt í ljós ágalla á núgildandi kosningalöggjöf, sem nauðsynlegt að er bæta úr. Það á einkum við vinnuferli og verklag í samskiptum landskjörstjórnar við kjörstjórnir í einstaka kjördæmum.

Þau ákvæði eru alls ekki nógu skýr í lögunum og því brýnt að Alþingi noti þann lærdóm, sem draga má af þessu óheppilega máli, til að bæta úr við fysta tækifæri. […]

Við þessa fallegu hugsun er aðeins einu að bæta: Jú, víst er kosningalöggjöfin broguð að mörgu leyti, en það er ekki hún sem er vandamálið í þessu tilviki.

Það eru lögbrotin.