Formaður á leið í fallöxina

Það er ekki óþekkt, hvorki hérlendis né erlendis, að stjórnmálaflokkur standi frammi fyrir þeirri staðreynd, að formaðurinn sé orðinn að sjálfstæðu vandamáli. Slík formannskreppa verður gjarnan svo alvarleg að seta formannsins kemur ekki aðeins í veg fyrir fylgisaukningu flokksins, heldur beinlínis tætir af honum fylgið. Einmitt núna eru tveir íslenskir stjórnmálaflokkar í þessari stöðu.

Formannskrísa Framsóknarflokksins virðist þó eiginlega þegar leyst. Formaðurinn er flúinn og ef það rennur ekki fljótlega upp fyrir honum sjálfum, að hann er orðinn partur af fortíðinni, munu aðrir gera honum það rækilega ljóst innan tíðar.

Öðru máli gegnir um Samfylkinguna. Það er liðið meira en ár frá því að formaðurinn hélt svo naumlega velli á landsfundi að ekki munaði nema hans eigin atkvæði. Auðvitað hefði Árni Páll átt að segja af sér strax í kjölfarið. Staða Samfylkingarinnar væri örugglega talsvert öðruvísi ef hann hefði einfaldlega látið Katrínu Júlíusdóttur taka við. En það gerði hann ekki. Þess í stað situr hann sem fastast, rígheldur í stólinn sinn eins og þrjóskur smákrakki og virðist bæði blindur og heyrnarlaus.

Nú skilst mér að hann sé að safna undirskriftum og ætli að bjóða sig fram aftur. Ég verð að játa að mér er þetta óskiljanlegt.

Vissulega fannst mörgum skyndiframboð Sigríðar Ingibjargar Ingadóttur á síðasta landsfundi vera ósanngjörn atlaga, en við örlítið nánari skoðun reynist það ekki alls kostar rétt. Fulltrúar á landsfundinn voru ekki valdir með formannskjör í huga og þess vegna má ætla að í því tilliti hafi fulltrúar á fundinum verið þokkalegt þversnið af flokknum. Og formaður sem við slíkar aðstæður þarf sitt eigið atkvæði til að lifa af, nýtur ekki nægilegs trausts. Það er ekki flóknara en svo.

Árni Páll gæti raunar ennþá sýnt pínulítið raunsæi og að auki gert Samfylkingunni talsverðan greiða með því að segja af sér strax, í stað þess að bíða eftir fallöxinni. Almennt flokksfólk gæti loks andað léttar og farið að hugsa um framtíðina, bæði formannskjör og þó ekki síður kosningastefnuskrána.

Formannskrísa Samfylkingarinnar hefur að vísu staðið til muna lengur en frá síðasta landsfundi. Hún hófst fyrir síðustu þingkosningar, þegar hinn þá nýkjörni formaður fleygði nýju stjórnarskránni í ruslafötuna, meira að segja án þess að hafa svo mikið sem þingflokkinn á bak við sig. Með nýju stjórnarskránni fauk talsvert stór hópur kjósenda.

Samfylkingin hefur þess vegna mikið verk að vinna við að byggja upp traust almennings. Það var aldrei til nein raunhæf „praktísk“ lausn á stjórnarskrármálinu. Nýja stjórnarskráin var prinsippmál og í slíkum málum gildir einfaldlega allt eða ekkert.

Það er reyndar alls ekki víst að kosið verði í haust. „Haust“ reynist örugglega bæði loðið og teygjanlegt hugtak, auk þess sem stjórnarflokkarnir tóku til fótanna frá loforðinu um haustkosningar um leið og fækkaði á Austurvelli.

En hvort heldur kosningar verða í haust eða næsta vor, er verk að vinna. Fyrst af öllu á auðvitað láta reyna á þá hugmynd að núverandi stjórnarandstaða sameinist um nýju stjórnarskrána og mögulega örfá mál til viðbótar og lofi kjósendum þar með stuttu kjörtímabili.

Ef ekki næst samstaða um það, er kominn tími til að Samfylkingin fari að haga sér eins og alvöru jafnaðarmannaflokkur og setji efst á blað stór alvörumál. Hvernig væri að Samfylkingin beitti sér fyrir byggingu 20.000 leiguíbúða í almannaþágu á næstu fjórum árum?

Það er til fyrirmynd að slíku kosningastefnumáli. Miðað við fólksfjölda er þetta svipað byggingamagn og sænskir sósíaldemókratar settu fram fyrir kosningarnar 1964. Þeir töluðu reyndar um milljón íbúðir á tíu árum. Nú eru liðin 52 ár frá þessum kosningum í Svíþjóð. Sósíaldemókratar fengu 47,3% atkvæða og stóðu við „Millionprogrammet“, eins og það kallaðist. Fjármagnið kom vel að merkja úr almennu lífeyrissjóðunum, sem 1964 voru orðnir fimm ára gamlir og búnir að safna talsverðu fé.

Er virkilega enn ekki orðið tímabært að gera eitthvað þessu líkt á Íslandi?