Er hægt að hrista háskóla?

Það er ákveðinn hressandi blær yfir því að Einar Steingrímsson skuli gefa kost á sér sem rektor Háskóla Íslands. Hann sækist nefnilega ekki eftir stólnum til að sitja í honum, heldur er á honum að skilja að hann ætli sér öllu fremur að standa uppréttur í vinnunni og vera þar að auki með uppbrettar ermar.

Einar ætlar sér greinilega að hrista duglega upp í kerfinu ef hann nær kjöri. Og fá kerfi eru svo framúrskarandi góð að þau hafi ekki gott af sæmilega vel úti látnum hristingi annað veifið. Einar hefur gagnrýnt rannsóknastörf við íslenska háskóla nokkuð harkalega og telur fjárveitingar til rannsókna allt of dreifðar. Um þetta skrifaði hann merkilega grein í tímaritið Þjóðmál og endurbirti hana sem Eyjupistil fyrir rétt rúmu ári. Mér þykir óhætt að mæla með henni sem lesefni.

Persónulega þekki ég Einar ekki neitt, en hef nokkuð lengi fylgst með pistlum hans og skal gjarnan viðurkenna að hann getur stundum verið talsvert hvassyrtur. Á móti kemur að ég hef hann grunaðan um, að hafa iðulega alveg hárrétt fyrir sér.

Fram að þessu hefur embætti rektors Háskóla Íslands haft yfir sér mikinn rósemdar- og virðuleikablæ. Það yrði óneitanlega nokkuð forvitnilegt að sjá háskólarektor, sem tæki háskólasamfélagið og stokkaði það upp á þann hátt sem Einar boðar. Um þessar breytingar segir Einar í samtali við Vísi:

„Annars vegar þarf að nota allt rannsóknafé skólans í rannsóknir af þeim gæðum og á þeim vettvangi sem stefna skólans markar. Sá vettvangur er alþjóða fræðasamfélagið, með örfáum undantekningum. Það þarf sem sagt að afnema rannsóknaskyldu þeirra starfsmanna sem ekki stunda rannsóknir af því tagi, og flestir þeirra myndu þá væntanlega kenna meira í staðinn. Féð sem losnar þannig yrði notað til að ráða fleira öflugt rannsóknafólk og hugsanlega líka til að gera einhverjum þeirra sem fyrir eru kleift að nota meira af tíma sínum í rannsóknastarfið.“

Þetta er óneitanlega nokkuð skýrt.

Stóra spurningin er svo hvort háskólakennarar kæri sig nokkuð um slíkar breytingar. Hversu margir skyldu missa þann hluta launanna sem ætlaður er til rannsókna og þurfa að bæta við sig kennslu í staðinn? Og hversu miklum tíma ver þetta fólk í rannsóknir? Svarið við þeirri spurningu gæti auðvitað verið: Allt of mikill tími í illa launaðar rannsóknir – ég vil miklu heldur kenna meira og fá sömu laun.

Og þá vinnur Einar Steingrímsson auðvitað yfirburðasigur.

En ef hann tapar með stórum mun, verður stóra spurningin þessi: Eru þessi úrslit kannski hin endanlega sönnun þess að Einar hafi rétt fyrir sér? Og hér ætla ég að vitna beint í Þjóðmálagrein hans á Eyjunni (lokakaflann: Hvað er til ráða?):

„Það þýðir meðal annars að hætta verður að greiða því fólki laun fyrir rannsóknir sem ekki hefur burði til að stunda þær. Ljóst er að það gildir um yfirgnæfandi meirihluta starfsmanna á Menntavísindasviði, og stóran hluta á Félagsvísindasviði …“

Nokkrum línum neðar kemur þetta:

„Líklega ætti að hætta að greiða að minnsta kosti helmingi akademískra starfsmanna laun fyrir að stunda rannsóknir, og ef því fé væri skynsamlega varið mætti strax efla rannsóknastarfið til muna.“

Það er nú svo. Einar er vissulega tannhvass og hér er hann að tala um helminginn af stærsta hluta þeirra sem hafa atkvæðisrétt. (Lýðræði við rektorskjör er nokkuð flókið). Sú spurning hvort þetta ágæta fólk vilji fremur fá helming launa sinna fyrir rannsóknir eða fyrir kennslu, öðlast þar með stóraukið vægi.

Og svona til gamans fyrir þá, sem kynnu að vilja afgreiða Einar sem óalandi og óferjandi bölvaðan kommúnista, finnst mér rétt að ljúka þessum pistli með einni tilvitnun í viðbót:

„Það myndi svo efla enn frekar gott rannsóknastarf ef stór hluti fjárveitinga til rannsókna í háskólum færi gegnum samkeppnissjóði.“