Er Framsókn farin?

Meginástæða þess að Íslendingum tókst að byggja upp sæmilegasta samfélag á ríflega hálfri öld eftir seinna stríð, var ekki stríðsgróðinn eða Marshallaðstoðin, þótt þar væru vissulega miklir peningar á ferð. Ekki heldur hagnaðurinn af bandaríska hernum, sem líka var gríðarlegur. Og ekki útfærsla fiskveiðilögsögunnar á árunum 1952-75, né afrakstur raforkusölu og atvinnusköpun álveranna. Allt skipti þetta máli, en réði næsta litlu um uppbyggingu velferðarsamfélags.

Meginástæðan var sú, að langstærsti stjórnmálaflokkurinn náði aldrei hreinum meirihluta á Alþingi. Sjálfstæðisflokkurinn hefur aldrei fengið að ráða einn. Þótt aldrei liði heilt kjörtímabil án þess að sjálfstæðismenn næðu taki á ráðherrastólum, réðu þeir aldrei einir. Þeir þurftu alltaf stuðning annars flokks og þeim stuðningi fylgdi alltaf aðhald.

Lengst af skiptust Framsóknarflokkurinn og Alþýðuflokkurinn á um að veita þetta aðhald. Það voru þessir samstarfsflokkar, sem stóðu vörð um heilbrigðiskerfið, skólakerfið og Ríkisútvarpið svo nokkuð sé nefnt. Við eigum þessum flokkum að þakka uppbyggingu þess velferðarsamfélags, sem nú riðar til falls.

Framsóknarflokknum ekkert síður en Alþýðuflokknum.

En það virðast hafa orðið verulegar breytingar síðustu tvo áratugina. Framsóknarflokkurinn lenti í alvarlegri tilvistarkreppu eftir hrun Samvinnuhreyfingarinnar og í formannstíð Halldórs Ásgrímssonar var gerð tilraun til að skilgreina flokkinn upp á nýtt, sem frjálslyndan miðjuflokk að evrópskri fyrirmynd og reyna að fjölga atkvæðum á hinu sívaxandi höfuðborgarsvæði.  Þetta færði flokkinn til hægri. Tólf ára samfellt samstarf við Sjálfstæðisflokkinn átti líka sinn þátt í þeirri tilfærslu.

Og í núverandi stjórnarsamstarfi virðist flokkurinn ekki lengur þess umkominn að halda í skottið á Sjálfstæðisflokknum. Mögulega er svo komið að áhuginn sé takmarkaður. Við nennum því ekki lengur, sagði Sigrún Magnúsdóttir við Egil Helgason sjónvarpsmann, þegar hann spurði um stuðning við RÚV.

Sú var tíð að framsóknarmenn kölluðu sig hiklaust vinstri menn og litu á Sjálfstæðisflokkinn sem sinn höfuðandstæðing. Ríkisstjórnarsamstarf við Sjálfstæðisflokkinn varð oft eins konar þrautalending, vegna þess að allar tilraunir til þriggja flokka vinstri samstarfs fóru út um þúfur.

Ég efast svo sem ekki um að formaður Framsóknarflokksins kunni bara vel við núverandi samstarf og í þingflokknum má greina fáeina, sem eru alveg örugglega á sömu línu. En meðal þingmanna er líka fólk sem ég hygg að líði ekki sérlega vel. Og ég velti fyrir mér hvað grasrótin sé að hugsa. Ríkir almenn samstaða um það meðal óbreyttra flokksmanna, að leggja grunn að einkareknu heilbrigðiskerfi með því að hrekja lækna úr landi? Að leggja RÚV í rúst? Að færa fáeinum auðmönnum mestallan arð af fiskveiðiauðlindinni til langs tíma?

Og ríkir almenn samstaða um þetta allt í þingflokknum?

Það er ekki mjög langt síðan framsóknarmenn veifuðu kjörorðinu „Manngildi ofar auðgildi“. Þeim framsóknarmönnum, sem aðhyllast þessa hugsun getur ekki liðið vel með ríkisstjórn sem virðist setja auðgildið ofar öllu.

Sjálfur vildi ég gjarnan eiga þann valkost að kaupa í matinn í kaupfélagsverslun. Eða vera í viðskiptum hjá samvinnubanka. Mér þætti líka vænt um að börnin mín og barnabörnin ættu þess kost að leigja íbúð hjá húsnæðissamvinnufélagi.

En er eitthvað eftir af samvinnuhugsjóninni hjá þeim flokki sem lyfti þeirri hugsjón og bara hana uppi lengi fram eftir síðustu öld? Ef svo er vildi ég gjarnan fara að heyra eitthvað í því fólki.

En kannski er Framsókn einfaldlega farin alla leið yfir á hægri vænginn. Og ef svo er, þá væri kurteislegt að láta kjósendur vita.