Dregið um barkann á Ríkisútvarpinu

Eftir Finnboga Hermannsson

Það var mjög samtímis að gamlir útvarpsmenn klóruðu saman fornt efni í Efstaleiti til heiðurs Margréti Indriðadóttur fréttastjóra og birtist njósnasaga Styrmis Gunnarssonar, löngum ritstjóra á Morgunblaðinu. Bæði höfðu það hlutverk að sinna fréttaflutningi og upplýsa almenning um gang mála í lýðveldinu Íslandi svo og í veröld víðri. Margrét nam fræði sín í Bandaríkjunum í lok seinna stríðs og er líklega fyrsti Norður-Íslendingurinn með blaðamannapróf úr háskóla upp á vasann. Fram til þess tíma höfðu Ameríkanar haldið sig við Monrókenninguna og voru ekki að kássast upp á annarra manna jússur.

Blaðakonan Margrét Indriðadóttir kom uppfull af almannaútvarpi að vestan og fór brátt að starfa á fréttastofu Útvarps niðri á Klapparstíg. Endaði með því að hún setti rækilega bæjarbraginn á fréttastofunni með gott veganesti frá heiðarlegum Könum.
Gerðist nú allt í skjótri svipan eftir stríðið að ameríski herinn dró lappirnar að fara og lét síðan Íslendinga kalla yfir sig enn meiri her. Þá er Margrét Indriðadóttir að segja fréttir af Klapparstígnum ásamt fleira fólki sem hélt það ætti að bera sannleikanum vitni. Auk þess að skila starfi sínu á fréttastofunni ól Margrét brátt önn fyrir eiginmanni sínum Thor Vilhjálmssyni og tveimur sonum. Vildi til að þau fengu íbúðarkytru yfir fréttastofunni þarna á Klapparstígnum svo hægt var að skreppa upp til að bía börnunum þegar við lá eða skáldið fékk hríðir.

Þegar fram liðu stundir í köldu stríði, sem Íslendingar flestir stóðu utan við, var ekki tekið út með sældinni að reka almannaútvarp. Skuggabaldrar bögguðu fréttamenn ár og síð og alla tíð. Beittu hótunum um starfsmissi og verri kárínum. Slíkt hefur áhrif þegar til lengdar lætur og hverjum manni næst að vernda hreiður sitt. Svona gekk þetta lengi lengi en einhvern veginn tókst fréttastofunni að klappa steininn og ekki varð þaggað niður í henni. Datt fáum í hug á þeirri tíð að kæfa útvarpið í fæðingu þó ekki væri nema fyrir veðurfregnirnar. Rafhlöður í dreifðum byggðum voru einmitt sparaðar miðað við veðurfregnir og viðtækið á við hvert annað amboð eða heyvinnuvél á bænum.

Útvarpið dafnaði og varð líka að sjónvarpi og þjóðin fylkti sér um hvorttveggja undrið. Varð að öflugu menningartæki og hljóðminjasafni eins og hjá öðrum alvöruþjóðum í veröldinni. Enn þann dag í dag treystir þjóðin á áreiðanleika fréttastofu Útvarps og hefur ekki látið stöðugar rógsgreinar Morgunblaðsins slá sig út af laginu. Þar sem ritstjórinn heimtar að sagan verði endurskrifuð eins og í einræðisríki. Og dálítið bilað þar sem við lifum á tímum upplýsingar og gagnsæis, en hann trúir á mátt endurtekningarinnar eins og alræmdir karlar sögunnar.

Í Efstaleiti kom saman fjöldi gamalla útvarpsmanna og -kvenna að heilsa upp á Möggu Indriða og hún flutti sjálf tölu, fyndin og nastý. Fengu sumir ekki varist þeirri hugsun að kannski væri þetta æfing að útför Útvarpsins. Almannaútvarpsins sem þjóðin treystir í gleði og sorg og Margrét ásamt fleira góðu fólki lagði drög að.

Árvakurt njósnahreiður
Einmitt á þessum dögum skreið fyrrum ritstjóri Morgunblaðsins úr skápnum og upplýsti í ritverki stoltur, að Morgunblaðið hefði verið njósnahreiður um langt skeið og var það mjög samtímis því að útvarpsfólkið var að berjast við að móta stofnun sem nauðsynleg þykir með siðuðum þjóðum. Á pari við þjóðleikhús og þjóðminjasafn, tölum nú ekki um sinfóníuhljómsveit.

Styrmiskynslóðin í Sjálfstæðisflokknum hafði ýmist tögl eða hagldir í útvarpsráði og beitti þar áhrifum sínum. Lét sér það nægja og var ekki með kröfur uppi um að Ríkisútvarpið færi í dauðaklefann. Þótt penir lögfræðingar í Varðbergi þægju stöðug ferðalög Ameríkana og svæfu í lokrekkjum flugmóðurskipa í brælu, var þeim ekki efst í huga að eyðileggja þjóðarútvarp sitt. Hlutverk þeirra var að njósna um verkamannafjölskyldur þegar þeir komu í land, því æ sér gjöf til gjalda. Arftakarnir sem nú hafast við á Alþingi telja hins vegar Ríkisútvarpið, sem þjóðin stólar á, þjóðhættulega stofnun og nærtækasta verkefnið að ráðast gegn því eins og vofu kommúnismans forðum og er orðalag annars ritstjóra Morgunblaðsins og skálds í heiðurslaunaflokki.

Í Framsóknarflokknum fundust ætíð menningarmenn forðum daga sem áttuðu sig á nauðsyn þjóðarútvarps og hljóðminjasafns og slíkt væri einn af hornsteinum sjálfstæðs lýðveldis. Ekkert annað orð en plebbi kemur hins vegar upp í hugann þegar litið er yfir framsóknarhjörðina á Alþingi að undanskildu sæmilega meinandi fólki sem maular jólakökuna sína í kaffistofunni og þiggur kaupið sitt um mánaðamót. En þegar plebbaliðið í framsókn og styrkjadrengirnir í Sjálfstæðisflokknum ná saman er voðinn vís. Hér ætlar hvort tveggja að verða Íslands óhamingju að vopni. Ríkisútvarpið er komið í klefann, það verður dregið um barkann fyrir jól eins og horfir.

Finnbogi Hermannsson, Fréttablaðið, 13. desember 2014