Allt samofið – líka makríll og stöðugleiki

Það hefur verið orðað svo að í þrengingunum eftir hrun hafi makríllinn verið nokkurskonar lottóvinningur fyrir íslenskan efnahag. Nú vill ríkisstjórnin kvótasetja þennan fiskistofn og afhenda útgerðinni verðmæti sem hafa verið metin á allt að 170 milljörðum – og þó þeir væru ekki nema hundrað, þá breytir það engu.

Úthluta á kvótanum til sex ára í senn. Sex árin endurnýjast að eilífu – verða eilífðarvél – nema að samningnum sé sagt upp. Aðferðin er stórt skref til að koma kvótanum undir það sem á lagamáli heitir einkaeignaréttarleg áhrif – á mannmáli að útgerðarmenn eiginist kvótann. Þetta má einfallega ekki gerast.

Það má vel setja kvóta á makríl, ef sá kvóti er seldur eða leigður á opnu uppboði. Við það vinnst þrennt, sem skiptir gífurlegu máli. Í fyrsta agi eiga allir kost á því að bjóða í kvótann, ekki bara þeir sem gera út í dag, ekki bara vinir ríkisstjórnarflokkanna – það er kallað jafnræði. Í öðru lagi þá ákveða þeir sem ætla að veiða fiskinn veiðigjaldið eða með öðrum orðum hvers virði það er að mega veiða fiskinn – það má kalla það aðgangseyri að fiskimiðunum. Í þriðja lagi rennur allur aðgangseyririnn til eiganda auðlindarinnar, sem er þjóðin, við öll – það er kallað réttlæti.

Vinnumarkaðurinn logar stafna á milli. Atvinnurekendur láta sem ekki sé hægt að borga lágmarkslaun, sem þó er varla hægt að lifa af. Samt er og hefur ekki verið vandi að hækka laun stjórnenda fyrirtækjanna. Enda standa fyrirtækin flest vel – sem betur fer.

Fjármálaráðherrann, sem boðar að nú fari í hönd mikið hagsældartímabil, hefur ekki efni á að semja við starfsmenn ríkisins. Hann hefur samt efni á að leggja niður auðlegðarskatt, lækka veiðigjöld og afnema raforkuskatt og núna svo gott sem gefa makrílinn.

Hagsældin verður ekki ef launin hækka segja kerfiskarlarnir, þá fer af stað óðaverðbólga, segja þeir. Samt komst fræðimenn að þeirri niðurstöðu að velsæld sem flestra sé allt annað en stórhættuleg. OECD telur að bætt afkoma þeirra 40 % sem eru í lægstu launaþrepum geri ekkert annað en efla efnahagslífið.

Verkefnið er að breyta kerfinu og hugsanaganginum. Losum okkur úr viðjum vanans. Látum ekki telja okkur trú um að ábyrgð á stöðugleikanum hvíli á herðum þeirra sem lægst hafa launin, eða bara launþegum almennt.

Stjórnendur sem telja sjálfsagt að hlutfallsleg launahækkun færist upp allan launastigann, bera ábyrgð á óstögðugleikanum. Stjórnendur sem hleypa öllum kostnaðarhækkunum beint út í verðlagið, bera ábyrgð á óstöðugleikanum. Stjórnendur sem telja að aukin framleiðni vegna nýrrar tækni eigi öll að koma eigendum til góða en ekki starfsmönnum bera ábyrgð á óstöðugleikanum.

Stjórnmálamenn sem auka á ójöfnuð í þjóðfélaginu bera ábyrgð á óstöðugleikanum. Stjórnmálamenn sem ganga erinda sérhagsmunahópa bera ábyrgð á óstöðugleikanum. Stjórnmálamenn sem skilja ekki og skynja ekki andrúmsloftið á atvinnumarkaði bera ábyrgð á óstöðugleikanum.