Verðtrygging er fölsun

Verðtrygging er í sjálfu sér hvorki algóð né alslæm. Við þær aðstæður sem nú ríkja á húsnæðismarkaði má hins vegar segja að hún sé ill nauðsyn. Þess vegna þarf að gera verðtrygginguna óþarfa samtímis því sem hún er afnumin. Og það er ekki flókið.

Verðtryggð húsnæðislán til 40 ára eru í rauninni fölsun. Fólk sem kaupir íbúð á slíkum kjörum er nefnilega ekki að eignast neitt. Það er einungis að tryggja sér leigurétt til langs tíma.

Vissulega veita bankarnir aðeins 85% lán og þannig er gert ráð fyrir að 15% af kaupverðinu sé svokallað „eigið fé“ kaupandans. Staðreyndin er þó sú, að við fyrstu kaup eiga fæstir þessa peninga. Þeim er reddað með skammtímalánum eða hjálp nánustu aðstandenda. Og til að gera þetta sem einfaldast, skulum við miða við 100% lán. Slík lán voru auðfengin fyrir hrun.

Sá sem kaupir litla íbúð fyrir 25 milljón króna verðtryggt lán til 40 ára, eignast ekki íbúðina að neinu leyti nema nafninu til. Bankinn er hinn raunverulegi eigandi og verður það um langa framtíð. Mánaðarleg afborgun af þessu láni er 102 þúsund samkvæmt reiknivél Landsbankans. Við bætast tæpar 14.000,- kr. mánuði í fasteignagjöld og mánaðarkostnaður sem sagt 116.000,- krónur.

Miðað við núverandi ástand á leigumarkaði eru þetta samt mjög hagstæð kjör.

En í rauninni er þetta bara húsaleiga. Það tekur nærri áratug að eignast 10% í íbúðinni, tvær og hálfa milljón. Það líða hins vegar 27 ár frá „kaupunum“ þar til kaupandinn á hálfa íbúðina. Bankinn á ennþá hinn helminginn. Fæstir eiga fyrstu íbúðina sína í áratug, hvað þá þrjá áratugi.

Að kaupa sér íbúð í alvöru er auðvitað miklu dýrara í upphafi og þess vegna velur fólk unnvörpum fremur að borga leigu í formi verðtryggðs láns. Þessi leið samsvarar í raun langtímaleigurétti, en hefur þann stóra galla í samanburðinum að ekki er hægt að segja leigunni upp og fá í staðinn hentugra húsnæði, nema með því að standa í viðskiptum, sem eðli málsins samkvæmt eru alltaf áhættusöm.

Fólk sem býr við þessa leigufölsun, neyðist jafnframt til að standa undir áhættunni af „svokölluðu hruni“, þegar verðbólgan tekur kipp, en launin standa í stað um langan tíma. Við slíkar aðstæður lendir fjöldi fólks á götunni. Frá því að verðtrygging var tekin upp, hefur þetta gerst tvisvar sinnum: 1983 og 2008.

Leigufélög að norrænni fyrirmynd gætu auðveldlega boðið svipuð leigukjör og þau sem við njótum í formi verðtryggðra húsnæðislána. Slík leigufélög eiga að standa undir sér, en ekki að skila gróða í vasa eigenda.

Íbúðaleigumarkaðurinn er margfalt stærri en flestir halda, en sú fölsun sem fólgin er í því, að kalla leiguíbúðirnar eignaríbúðir, felur í sér óþarfar flækjur við að skipta um húsnæði og kallar líka algerlega óviðunandi áhættu yfir þá leigjendur, sem á pappírunum kallast eigendur.

Afnám verðtryggingar á almennum húsnæðislánum er réttlætismál, en samtímis þarf að vera hægt að bjóða fólki leiguhúsnæði á sömu kjörum og nú bjóðast með þessum lánum. Og með þeirri aðferð er líka hægt að kalla hlutina sínum réttu nöfnum.