Um verðtryggingu launa.

 

Hún kemur reglulega upp umræðan um hvers vegna laun séu ekki bundin við einhverja vísitölu. Í sambandi við þetta er ástæða til þess að rifja upp að á fyrri hluta níunda áratugarins var mörgum verkalýðsforingjum orðið ljóst að verðtrygging launa hafði haft alvarleg áhrif á efnahagslífið, en ekki bara það verðtrygging stuðlaði að fastbinda hlutfall milli launakerfa hinna ýmsu starfsstétta til framtíðar.

 

Ef launakerfin væru verðtryggð yrði nánast útilokað að hækka t.d. lægstu taxta sérstaklega. Gerð kjarasamninga myndi þá einungis snúast um að ákvarða hvaða vístölu ætti að renna í upp gegnum fyrirfram mótuð launakerfin. Búið væri að ákvarða innbyrðis launamun milli hópa til framtíðar. Þetta gátu forsvarsmenn margra hópa þá sérstaklega láglaunahópanna ekki sætt sig við. Menn yrðu að hafa möguleika til þess að hækka þá lægst launuðu sérstaklega. Þessi ákvörðun hefur reynst farsæl því laun hafa hækkað frá þessum tíma að jafnaði um 30% umfram verðlagsvísitölu til ársins 2010 og lægstu laun hafa á sama tímabili hækkað mun meir en meðallaunin.

 

Verðtrygging launa og verðtrygging lána eru ósambærilegar viðmiðanir. Lán til margra ára, jafnvel áratuga, er veitt í væntingu þess að jafngildu verðmæti sé skilað að lánstíma loknum. Á þeim tíma hefur lánveitandi engin tök á að endursemja um lánskjör með hliðsjón af breyttum aðstæðum og hefur því ástæðu til að tryggja verðgildi endurgreiðslu. Vinna er hins vegar afhent þjónusta á líðandi stundu.

 

Gildi launakjara er háð lengd og friðarskyldu kjarasamninga og persónulegum uppsagnarfresti. Kjör og laun eru reglulega endurskoðuð oftast tvisvar á ári og þar er miðað við breyttar aðstæður hverju sinni, og unnt að beita uppsögn. Ennfremur eru laun svo mikill hluti rekstrarkostnaðar og ráðstöfunar verðmæta í þjóðarbúi, að óraunhæft er að festa raungildi þeirra til nokkurrar lengdar, og það gildir til beggja átta, hækkunar og lækkunar.

 

Hugmyndin að baki verðtryggingu launa var sú, að hagvöxtur og kjarabætur væru stöðugar hreyfistærðir, sem ekki gengju til baka, heldur væri stöðugt bætt ofan á. Þessi hugmynd gengur ekki upp í þjóðarbúskap háðum sveiflum í auðlindum og ytri skilyrðum. Þegar óraunhæf kröfugerð náði fram að ganga og var þar með verðtryggð jafnharðan, mátti ekkert slaka á kröfunni um fulla atvinnu, þetta kerfi leiddi til sjálfgengrar verðbólgu. Engin slík félagslega þvinguð kröfugerð er hins vegar að verki við mótun raunvaxta á markaðnum.