Hvers vegna lífeyriskerfi?

 

Allnokkrir hafa verið að skrifast á við mig á facebook vegna ummæla minna fyrir nokkru þegar þekktur spjallþáttastjórnandi sagðist ekki vilja taka þátt í lögbundnum skyldusparnaði. Ég hef svarað þessu eftir bestu getu í kommenta kerfum. Reyndar verður að segjast eins það er að sumu er ekki hægt að svara. Ef menn vilja meina að ég sé fífl eða eitthvað annað þaðan af verra þá er það vitanlega skoðun þeirra og ekki ætla ég að fara að rengja það.

 

Það eru nokkrir sem halda því fram að þeir séu betur staddir með það að leggja til hliðar á bankareikning en að borga í lífeyrissjóð og eru jafnvel með einhverja útreikninga til þess að sanna það. Ég kom út vinnumarkaðinn um svipað leiti og almennu lífeyrissjóðirnir voru stofnaðir eða árið 1968. Ég hef alltaf verið hjá vinnuveitendum sem hafa skilað öllu sem á að skila.

 

Reyndar gufaði nánast alltsem ég borgaði upp á verðbólgubálinu fyrsta áratuginn. Í urðæunni um 1980 voru það margir sem vildu hætta að henda 10% launa sinna á verðbólgubálið þar á meðal ég,betra vræi að eyða því jafnharðan. Við könnun mína á inneign minni í lífeyrissjóðnum mínum fékk ég það út að hún væri árið 1981 væri sem svaraði andvirði tveggja lambalæra. En þetta breyttist allt með verðtrygginarlögum Óla Jó. formanns Framsóknarflokksins 1983.

 

Nú er ég semsagt kominn að sjötugu og kominn á lífeyri. Ef ég lifi meðalævi íslenskra karlmanna þá verð ég búinn að fá tvöfalt það úr mínum lífeyrissjóð sem ég hef greitt inn í hann þegar ég verð 78 ára. Enda er það svo að helmingur af því sem þú færð greitt út úr lífeyrissjóð eru ávöxtun þess fjár sem þú greiðir inn. Ef ég myndi nú lifa lifi jafnlengi og faðir minn, sem er enn lifandi 91 árs, þá verð ég búinn að fá fimmfalt það út úr mínum sjóð sem ég greiddi inn í hann. Allt reiknað út á núvirði.

 

Ef ég lifi skemur þá er þetta samstryggingarsjóður augljóslega þurfa að koma peningar einhversstaðar frá til þess að greiða það sem sumir fá umfram það sem þeir greiddu, þar munar mestu um örorkubótakerfið sem tekur tilsín allt að þriðjung af útgreiðlsu lifeyrissjóðanna.

 

Sumir sleppa vísvitandi ákveðnum staðreyndum en við komumst ekki hjá því  erða að horfast í augu við. T.d gleyma menn oft þeim möguleika að þeir geti orðið öryrkjar. Þá mun viðkomandi fá í sumum tilfellum mörghundruð fallt út úr sínum lífeyrissjóð borið saman við það sem þþeir hafa greitt inn.

 

Eins má minn á þann sjálfsaga sem allir verða þá að hafa ef þeir ætla að leggja sjálfir fyrir 12.5% af launum sínum inn á bankabók alla ævina. Þeir sem víkja sér ndan því eru í raun að ganga á eigur annarra. Því þeir reikna vitanlega með því að fá einhvern lífeyri svo maður tali nú ekki um örorkubætur.

Svo er annað vandamál þegar umræddir ætla að taka út af bankabókinn sinni, þeir verða að vita hversu lengi þeir ætli sér að lifa.

 

Það blasti við öllum eftir Hrunið séu íslensk fjármálafyrirtæki skoðuð að íslenska lífeyriskerfið er best rekna fjármálakerfi hér á landi. Í Hruninu hrundu allar fjármálastofnanir til grunna utan lífeyrisjóðanna, þeir töpuðu einungis um 20% eigum sínum. Ég velti því oft fyrir mér hvers vegna blaðamenn spyrja ekki stjórnir lífeyrisjóðanna hvernig þær fóru að því að lifa af Hrunið á meðan allar aðrar fjármálastofnanir hrundu til grunna.

 

Það voru allnokkrir sem ekki höfðu borgað í lífeyrissjóð en höfðu stofnað sinn eigin lífeyrissjóð með hlutabréfum í bönkunum og í eignastýringasjóðum bankanna, eins t.d faðir minn, hann tapaði öllum sínum lífeyrissjóð í Hruninu, hverri einustu krónu. Hann var með allt sitt í Landsbankanum í eignastýringu og hlutabréfum í bankanum.

 

Lífeyrissjóðirnir hafa hins vegar markvist verið nýddir niður af þeim sem settu landið á hausinn og þeir hafa nýtt sér aðstöðu sína til þess að gera það og hafa á sínum snærum nytsama sakleysingja sem þeir spila með og gera þá t.d að spjallþáttastjórnendum á ljósvakamiðlum sínum. Þangað eru undatekningalaust einungis boðaðir þeir sem staðfesa skoðanir viðkomandi spjallþáttastjórnanda. Þetta heyrum við á hverjum degi kvölds og morgna á ljósvakamiðlum fjármagnseigenda.

 

Þar hamast menn við við að henda reyksprengjum inn í umræðuna til þess að beina sjónum almennings frá hinum raunverulegu sökudólgum hrunsins.

 

Lífeyrissjóðirinir eru samtryggingarkerfi, ef þeir væru lagðir niður þyrfti ríkið að afla mjög mikilla tekna til þess að Tryggingarstofnun gæti tekið við hlutverki lífeyrisjóðanna. Þetta sáu þeir sem vildu stofna lífeyrissjóðina á sínum tíma. Þegar stórfjölskyldurnar lögðust af í upphafi síðustu aldar og fjöldi fólks leitað í þorpin við sjávarsíðuna var skelfilegt að þurfa að horfa upp á fullt af eignalausu gömlu fólki eða öryrkja sem átti hvorki fyrir mat eða húsaskjóli. Og ríkjandi stjórnmálaflokkar börðust ásamtatvinnurekendum gegn því að hér væri tekið upp sambærilegt bótakerfi og þekktist í hinum norðurlandanna.

 

Menn sáu fram á að Tryggingarstofnun myndi aldrei geta tekið við öllum sem kæmust á lífeyrisaldur þegar stóru barnasprengjuhóparnir næðu þeim aldri. Það eru þeir hópar sem fara á lífeyri næstu 10 árin. Þaðvor ákkúrat þessir hópar sem börðust fyrir því að lífeyriskerfið yrði byggt upp þegar þeir komu út á vinnumarkaðinn.

 

Fram undir þetta hafa verið um 5 skattgreiðendur á hvern lífeyrisþega. Eftir 10 ár vera 2.5 skattgreiðendur á móti hverjum lífeyrisþega. Þar að auki hefur öryrkjum fjölgað gríðarlega. Ef við værum ekki með lífeyriskerfið þá þyrfti á næstu árum að hækka skatta verulega. Eins verða menn að líta þess mikla makalífeyris og barnabota sem lífeyriskerfið greiðir. Hvar ætla menn að finna þá fjármuni ef lífeyriskerfið væri lagt af?

 

Eins og áður er getið þá er um helmingur af því sem lífeyriskerfið greiðir út ávöxtun, hinn helmingurinn er það sem viðkomanid lífeyrisþegi hefur greitt inn. Það segir okkur að ef við leggðum lífeyriskerfið niður og tækjum upp gegnumstreymiskerfi í gegnum Tryggingarstofnum þyrftum við að afla tekna sem samsvarar helmingi meira en iðgjöld lífeyrisjóðanna eru í dag. Það samsvarar þá 2 x 12.5% iðgjaldi í sköttum. Ertu tilbúinn að greiða 25% aukaskatt? Eða viltu leggja niður allt skólakerfið og heilbrigðiskerfið svo hægt sé að halda uppi lífeyris- og örorkubótakerfi?

 

Það er oft minnst á einhver ofurlaun stjórnarmanna í lífeyrissjóðunum. Í stjórn lífeyrissjóðs er minnst einn stjórnarfundur á mánuði hann tekur hálfan til heilan dag auk undirbúnings undir fundinn. Þar til viðbótar þarf stjórnarmaður að mæta á aðra vinnufundi og auk funda þar sem Fjármálaeftirlitið eða hið opinbera er að kynna nýjar reglur. Stjórnarmenn verða að lesa töluvert af skýrslum t.d. þar sem er verið að kynna fjárfestingarkosti. Þessi vinna samsvarar að meðaltal minnst um 40 klst á mánuði. Oft um kvöld eða helgar sakir þess að stjórnarmenn eru í öðrum störfum.

 

Stjórnarlaun eru í flestum tilfellum með um 65.000 kr. á mánuði. Þetta samsvarar því að vera á lágmarksdagvinnutaxta. Varaformaður fær ein og hálf stjórnarlaun, enda þarf hann að mæta á fleiri fundi td með endurskoðendarnefndum og með starfsfólki. Formaður fær tvöföld stjórnarlaun enda starfar hann mikið með framkvæmdastjóra ma við undirbúning funda. Þetta er allt í ársskýrslu lífeyrissjóðsins. Engir bónusar eru innan lífeyriskerfisins eða fríir bílar.

 

Öll störf stjórnarmanna og starfsmanna eru undir mjög ströngu eftirliti Fjármálaeftirlitsins. Stjórnarmenn lífeyrissjóðs þurfa auk þess að sækja relulega löng námskeið um hið flókna regluverk sem hefur verið sett af Alþingi yfir starfsemi lífeyrissjóða og stjórnarmenn þyrfa að mæta í 4 klst. yfirheyrslu hjá 3 starfsmönnum Fjármálaeftirlitssins þar sem könnuð er þekking stjórnarmanns í þessum fræðum.