Barist gegn endurskoðun stjórnarskrár – uppfært

Mann setur oft hljóðan þegar hlustað er á málflutning marga stjórnmálamanna um Stjórnarskrána og endurnýjun hennar. Fjórflokkurinn hefur skipað hverja nefndina á fætur annarri þessi 70 ár sem liðin eru síðan núverandi Stjórnarskrá, sem var sett á í miklum flýti á sínum tíma, undir mörgum ræðum um að þetta væri einungis gert til bráðbirgðar og þessa snarþýðingu á dönsku stjórnarkránni yrði að endurskoða við fyrsta tækifæri.

 

Í nýársávarpi sínu 1949 kvartaði Sveinn Björnsson undan seinaganginum og hvatti þingheim og aðra til dáða : „Og nú, hálfu fimmta ári eftir stofnun lýðveldisins, rofar ekki enn fyrir þeirri nýju stjórnarskrá, sem vér þurftum að fá sem fyrst og almennur áhugi var um hjá þjóðinni og stjórnmálaleiðtogunum, að sett yrði sem fyrst. Í því efni búum vér því ennþá við bætta flík, sem sniðin var upprunalega fyrir annað land, með öðrum viðhorfum, fyrir heilli öld. …Vonandi dregst eigi lengi úr þessu að setja nýja stjórnarskrá.“

 

Valdakjarni fjórflokksins hefur á þessum langa tíma kæft allar tilraunir til alvöru endurskoðunar, það hefur síðan leitt til bútasaumsvinnulags stjórnarskrárnefndanna og við okkur blasa mörg atriði í núverandi stjórnarskrá sem hrópa á endurskoðun, eins og rætt er um þessa dagana. Hér standa efst ákvæði um forsetakjör, um náttúruna og auðlindirnar, landsdóm auk atriða sem komu fram í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis t.d. um ráðherraræðið og veika stöðu þingmanna.

 

Það heitir valdníðsla þegar litið er til þess hvernig fjórflokkurinn hefur markvisst staðið í vegi fyrir aðkomu almennings á óvinsælum málum og sama á við um að þjóðin geti komið málum á framfæri í dagskrá Alþingis. Með þessu vinnulagi er viðhaldið því geðþóttavaldi sem núv. forseti hefur tekið sér hvað varðar málskotsréttinn. Ef málskotsrétturinn á að gilda, ljóst er að það er eindregin vilji fólks fyrir því að svo sé, er það ekki forseta að velja hvernær það ákvæði eigi gilda og hvernær ekki. Auk þessa má benda á þær spurningar sem eru uppi um hvar stjórnarmyndunarumboðið liggi. Það liggur hins vegar fyrir að á öllum þessum þáttum er tekið í frumvarpi Stjórnlagaráðs. Öll vitum við og við skulum halda því vel til haga að aukinn meirihluti kjósenda samþykkti frumvarp Stjórnlagaráðs í þjóðaratkvæðagreiðslu. En valdastétt fjórflokksins stendur purrkunarlaust gegn framgangi vilja þjóðarinnar.  

 

Ef litið er yfir vinnuferlið sem farið var í gegnum við undirbúning endurnýjunar Stjórnarskrárinnar. Í mótmælunum eftir Hrunið var það áberandi að þjóðin vildi endurskoða Stjórnarskránna og upp á yfirborðið kom einbeittur vilji meðal þjóðarinnar um að uppganga samfélags okkar úr dalbotninum yrði nýtt til þess að skapa hér nýtt og heilbrigðara samfélag. Við vissum að það yrði erfitt og þeirra sem höfðu komið sér vel fyrir við kjötkatlana myndu verjast kröftuglega.

 

Valdakjarni fjórflokksins setti sig upp á móti 1000 manna Þjóðfundi, sama átti við um Stjórnlaganefnd og hina ítarlegu vinnu sem þar var unnin m.a. á grunni stjórnarskrárnefnda Alþingis. Valdakjarninn var einnig á móti kosningu Stjórnlagaþings og skipan Stjórnlagaráðs. Valdakjarninn hafði fyrirfram lýst yfir að hann væri á móti öllu sem myndi koma frá Stjórnlagaráði. Valdastéttin fór hamförum gegn almennri kosningu til Stjórnlagaþings þar sem 25 manns áttu að sitja, 530 einstaklinga gáfu kost á sér. Allt var gert til þess að letja fólk til þess að mæta á kjörstað.

 

Höldum því til haga að frumvarp Stjórnlagaráðs var reist á niðurstöðu Stjórnlaganefndar, sem var skipuð af 7 sérfræðingum. Hún vann gott starf og skilaði inn 600 bls. skýrslu með tveim tillögum að stjórnarskrám. Stjórnlagaráð vann tillögu sína í samvinnu við þjóðina og fjölmarga innlenda og erlenda sérfræðinga. Í frumvarpi Stjórnlagaráðs að nýrri Stjórnarskrá er lagt til að færa valdið til þjóðarinnar.

 

Núverandi kosningakerfi er þannig uppbyggt að það tryggir stöðu núverandi stjórnmálaflokka og liðlega helmingur alþingismanna þarf aldrei að óttast næstu kosningar. Þeir eru í öruggum sætum, sem úthlutað er af flokkskrifstofum valdaflokkanna. Í nýrri stjórnarskrá er lagt er til að þessu verði breytt. Alræði ráðherra og embættismanna þeirra er minnkað og þingræðið styrkt. Fjórflokkurinn fer hamförum gegn þessum breytingum, í því felst of mikil valdatilfærsla til þjóðarinnar að mati valdakjarna fjórflokksins.

 

Almenningur hefur barist gegn því hvernig stjórnmálamenn stóðu að því að gefa auðlindir hafsins til fárra útgerðarmanna. Í auðlindaákvæðinu í nýju stjórnarskrárfrumvarpi segir svo: „Stjórnvöld geta á grundvelli laga veitt leyfi til afnota eða hagnýtingar auðlinda eða annarra takmarkaðra almannagæða, gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í senn. Slík leyfi skal veita á jafnræðisgrundvelli og þau leiða aldrei til eignarréttar eða óafturkallanlegs forræðis yfir auðlindunum.“

 

Þetta orðalag er í samræmi við í samræmi við álit mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna sem hún gaf um kvótakerfið á Íslandi 2007. Í rökstuðningi mannréttindanefndarinnar er vitnað til 1. greinar íslenskra laga um stjórn fiskveiða nr. 38/1990, er segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar.“

 

Náttúra Íslands var ofarlega á áherslulista Þjóðfundar og voru því á borðum Stjórnlagaráðs í vinnu við endurskoðun Stjórnarskrár. í 33. gr. stendur m.a. að náttúra Íslands sé undirstaða lífs í landinu. Öllum ber að virða hana og vernda.

 

Í því felst að fjölbreytni lands og lífríkis sé viðhaldið og náttúruminjar, óbyggð víðerni, gróður og jarðvegur njóti verndar. Fyrri spjöll skulu bætt eftir föngum. Öllum skal með lögum tryggður réttur á heilnæmu umhverfi, fersku vatni, ómenguðu andrúmslofti og óspilltri náttúru.

 

Nýtingu náttúrugæða skal haga þannig að þau skerðist sem minnst til langframa og réttur náttúrunnar og komandi kynslóða sé virtur. Með lögum skal tryggja rétt almennings til að fara um landið í lögmætum tilgangi með virðingu fyrir náttúru og umhverfi.

 

Í þessu felst, að réttur manna á heilnæmu umhverfi og réttur náttúrunnar haldast í hendur. Náttúruvernd nær yfir hvort tveggja. Því er eðlilegt að blandað sé saman náttúruvernd og rétti manna á heilnæmu umhverfi til að hnykkja á gagnkvæmum rétti manna og náttúrunnar.

 

Hugtakið “óspillt náttúra” vísar til þess að hver maður eigi rétt til þess að hluti náttúrunnar í umhverfi hvers manns verði skilinn eftir eins óspilltur og aðgengilegur almenningi og verða má. Með þeim hætti geti maðurinn haldið tengslum við náttúruna og átt óspillt griðland í henni. Ekki er girt fyrir að hróflað sé við náttúrunni né heldur komið í veg fyrir að mannvirki séu reist eða gæði náttúrunnar séu hagnýtt með eðlilegum lögbundnum takmörkunum. Með nýjum ákvæðum Stjórnarskrár er reynt að tryggja við og afkomendur okkar eigi rétt á óspilltri náttúru og aðgengi að henni í sínu nánasta umhverfi.

 

Því hefur verið haldið fram að orðalagið óspillt náttúra sé mannhverf nálgun og byggist á sjónrænu mati og blandað sé saman náttúruvernd og rétti manna á heilnæmu umhverfi. Í orðalaginu „óspillt náttúra“ felst ekki endilega mannhverf nálgun. Réttur manna á heilnæmu umhverfi og réttur náttúrunnar haldast í hendur og hnykkja á gagnkvæmum rétti manna og náttúrunnar.