1. maí fundur verkalýðsfélagsins Samstöðu á Blönduós 2015.

 

Verndun náttúrunnar er eitt af þýðingarmestu verkefnum okkar og skylda okkar íhuga vel hvernig við förum með hana. Vitanlega eigum við að skila sem mestu af henni ósnortinni til barna okkar og barnabarna.

 

Orkuauðlindir landsins eru verðmætari en svo að stjórnmálamenn eigi að geti ákvarða virði þeirra í þágu kaupandans áratugi fram í tímann. Dæmin staðfesta það. Meðalverð til álveranna þriggja hér á landi, sem kaupa 80 prósent raforkunnar, er aðeins einn sjöundi af því sem hægt er að fá fyrir orkuna á alþjóðlegum markaði í dag. Eins og þið hafið heyrt í fréttunum þá ákvað fjármálaráðherra í gær að sýna launamönnum löngutöngina og leggja niður tæplega 2 milljarða kr. orkuskatt á álverin.

 

Þjóðin sameinaðist um að setja á Rammaáætlun um nýtingarmöguleika náttúrunnar. Það var nauðsynlegt til þess að taka þann möguleika frá tækifærissinnuðum stjórnmálamönnum í atkvæðaleit að geta lofað orkufrekum verkefnum án þess að geta upplýst hvaðan orkan eigi að koma.

 

Rammaáætlun er algjört lykilatriði og grundvöllur sáttar meðal þjóðarinnar. Með henni átti að leiða til lykta umræðu um hvar má virkja og hvar ekki. Orkufyrirtækin eiga vitanlega að nálgast niðurstöðu þeirrar vinnu af auðmýkt. Ramminn er þjóðarsátt og mikilvægari fyrir þjóðina en einstaka virkjanahugmyndir.

 

Það hefur verið sorglegt að horfa upp hvernig sumir stjórnmálamenn umgangast umræðuna um Rammaáætlun eins og það sé lítið mál að taka hana upp og breyta henni eftir því sem þurfa þykir. Það verður slá þennan hugsunarhátt stjórnmálamanna algjörlega útaf borðinu og ljúka vinnunni við Rammaáætlun í eitt skipti fyrir öll.

 

Öll þjóðin gerir sér grein fyrir því að þessa dagana ríkir mjög alvarleg og tvísýn staða. Það er enginn vafi á því að öll viljum við taka farsælar ákvarðanir sem leiði til varanlegrar og bættrar stöðu launamanna. Ekki síst þeirra sem minnst mega sín. Þessi staða er svo sem ekki einhver nýung. Hún kemur reglulega upp á íslenskum vinnumarkaði.

 

Handstýrður örgjaldmiðill gerir það mögulegt fyrir þá sem telja sig eiga öll hlutabréfin í Íslandi að hrifsa til sín stóran hluta af þjóðarkökunni. Réttlætingin sem síðan er haldið að okkur er sú að það sé séríslenskum aðstæðum að þakka að hér sé einstaklega gott atvinnustig og mun minna atvinnuleysi en í nágrannalöndum okkar.

 

En hver er hann í raun þessi einstaki séríslenski veruleiki? Ef við lítum yfir kjarasamningasögu íslenskra launamanna blasir við að gengisbreytingar hafa orðið að sjálfsögðu verkfæri í höndum valdhafanna. Á sama tíma hefur megináherslan í nágrannalöndum okkar hins vegar verið lögð á stöðugleika í efnahagslífinu.

 

Íslensk stjórnvöld hafa um of nýtt sér verðbólguna sem stjórntæki á kjörum okkar. Þegar tekið er tillit til lakari íslenskra launa, hærra vöruverðs, hærri vaxta og lengri vinnuviku þá blasir við að þessi séríslenska efnahagsstjórn, sem á að vera svo einstaklega góð að mati stjórnvalda, hefur markvist leitt til upptöku á allt að fjórðungi af tekjum íslenskra launamanna.

 

Það fjármagn hefur runnið til fyrirtækjanna og til hins opinbera. Íslenskir launamenn eru í þessu séríslenska kerfi í raun að greiða 25% aukaskatt. Hið góða atvinnuástand sem íslenskir stjórnmálamenn hreykja sér af er þannig í raun einhverskonar atvinnubótavinna.

 

Í dag er svo komið að mörg fyrirtæki greiða svo lág laun að verkafólk getur ekki lifað af þeim. Starfsemi af þessu tagi gerir starfsfólkið háð bótum og matargjöfum til að geta séð fyrir sér og sínum. Rekstur þessara fyrirtækja er í raun niðurgreiddur af almenningi og skekkja um leið heilbrigða samkeppni um vinnuafl og viðskipti. Það eru engir þjóðfélagshagsmunir að halda svoleiðis rekstri gangandi. Hreint alls ekki.

 

Í þessu sambandi er ástæða að halda því til haga að íslensk verkalýðshreyfing er margfaldur Norðurlanda- og reyndar líka Evrópumeistari í launahækkunum.

 

Til að skýra hvað ég eigi við þá tókum við saman í tilefni 40 ára afmælis Rafiðnaðarsambandsins árið 2010 allar launahækkanir á lágmarkslaunum rafiðnaðarmanna. Þau hækkuðu um 2.500% áratuginn frá 1970 – 1980 og sömu laun laun hækkuðu síðan til viðbótar um 2.700% áratuginn 1980 – 1990. Á þeim tíma lækkaðir kaupmáttur um 10% að jafnaði. Áratuginn eftir þjóðarsátt fram að aldamótum hækkuðu þessi laun hins vegar einungis um 14% en kaupmáttur óx um 20%.

 

En skömmu eftir aldamótin er horfið frá grunnstoðum Þjóðarsáttarinnar og fastgengisstefnan aflög. Frjálshyggjan tekur við og verður meginreglan. Skömmum síðar er farið að fella gengið og því fylgdu vitanlega hærri launakröfur. Fyrsta áratug nýrrar aldar eða fram til 2010 hækkuðu launin að jafnaði um 30%, lægstu taxtar töluvert meira.

 

Á sama tíma eða frá árinu 1970 til 2010 hafði Danska rafiðnaðarsambandið samið um 330% launahækkanir. Við erum semsagt samkvæmt þessu ríflega 5000% betri en Danirnir í gerð kjarasamninga. Var einhver að tala um að við semdum ekki um nægilega rösklegar launahækkanir? Þrátt fyrir þessa 5000% staðreynd þá er kaupmáttur danskra rafiðnaðarmanna samt töluvert betri en hjá okkur.

 

Við búum í árfarvegi segja forsvarsmenn tæknifyrirtækjanna þegar þeir ræða um efnahagsstjórnina og uppbyggingu í atvinnustarfsemi hér á landi. Árbotninn er frjósamur og góður. Þar er fullt af sprotum og mikil gróska. En svo fer að rigna. Þá kemur flóð sem ryður öllum sprotunum í burtu.

 

En það er önnur hlið á þessu séríslenska ástandi. Gott atvinnuástand og spenna á vinnumarkaði sem haldið er uppi með gengisfellingum hefur ásamt verðbólgunni hins vegar framkallað víxlverkanir. Gengisfellingum hefur verið svarað með umfangsmiklum kröfum stéttarfélaganna um að lagfæra lágmarkstaxta sem nemur að minnsta kosti gengisfellingunni þegar gengið er til kjarasamninga. Að þeim loknum hefur síðan verið hefur kallað á nýja gengisfellingu.

 

Verðbólgan hefur þannig verið nýtt af stjórnmálamönnum sem sáttasemjari á vinnumarkaði. Eða með öðrum orðum heimatilbúinni sjálfheldu því óstöðugleikinn framkallar okurvexti. Ef okkur hefur ekki staðið til boða um 10 klst. lengri vinnuvika en þekktist í nágrannalöndum okkar og tiltölulega örugg vinna þá blasir við gjaldþrot heimilanna. Þessu kerfi má lýsa þannig að íslenskum launamönnum er haldið í efnahagslegum þrælabúðum.

 

Ég hóf störf mín í forystu rafiðnaðarmanna árið 1986 og varð stuttu síðar einn af fótgönguliðum Ásmundar Stefánssonar þáverandi forseta ASÍ. Vinnan við gerð þjóðarsáttarinnar hófst í raun árið 1988 þegar hafin var undirbúningur þess að ná öllu liðinu saman. Þjóðarsáttin var síðan gerð árið 1990 og allir aðilar vinnumarkaðsins sameinuðust við gerð kjarasamninga og við bundum um leið hendur stjórnvalda.

 

Sameinast var um þá skoðun að ef auka ætti kaupmátt væri það grundvallaratriði að komast út úr víxlverkunum gengis, verðlags og launa. Eftir samþykkt þjóðarsáttarinnar tók við tveggja ára stríð við að halda öllum á mottunni, ekki bara innan okkar raða heldur ekki síður að storma margsinnis á fund stjórnvalda og krefjast þess að þeir hækkuðu ekki þjónustugjöld og skatta umfram það um var um hafði verið samið.

 

Annars kæmumst við aldrei út úr verðbólgubálinu og víxlverkunum verðlags og launa. Forsenda þessa var að tryggja öruggt umhverfi fyrir þann gjaldmiðil sem við notuðum með ábyrgri efnahagsstjórn. Þetta gekk upp í rúman áratug eða fram yfir síðustu aldamót. Í þessari velgengni misstu stjórnmálamenn fótanna, frjálshyggjan tók við og kosningaloforðin urðu sífellt stærri.

 

Og svo skall Hrunið á okkur og leiktjöldin féllu. Við blasti gríðarleg spilling og ofboðsleg misskipting. Fáir höfðu náð að nýta sér stöðu sína til þess að hrifsa til sín stóra sneið af þjóðarkökunni. En það lenti síðan á launamönnum að axla miklar byrðar svo hægt væri að endurreisa samfélagið.

 

Í framhaldi af því gerðu launamenn nýja þjóðarsáttarsamninga haustið 2013. Með því átti að renna styrkum stoðum undir að verkafólk fengi sinn hlut í þessari velgengni og koma í veg fyrir að hún rynni ekki öll til fárra útvalinna.

 

Ríkisstjórnin hafnaði þessari leið á síðasta ári. Þá kom í ljós að hún hafði aldrei ætlað sér að taka þátt í það að sameinast um breytta hugsun með þríhliða samkomulagi aðila vinnumarkaðar og stjórnvalda um breytta hlutverka- og ábyrgðarskiptingu á stjórnun gengis- og peningamála og launabreytinga, með áherslu á stöðugt verðlag og öruggan vöxt kaupmáttar.

 

Við viljum endurskoða skiptingu þess arðs sem hin vinnandi hönd hefur skapað og skilað til þjóðarbúins. Það er ekki fjármagnið sem skapar arðinn. Það eru auðlindirnar sem við öll eigum sem er grunnurinn og síðan hin vinnandi hönd sem breytir þeim í verðmæti. Þess vegna stöndum við hér í dag í réttlátri baráttu fyrir jafnri skiptingu þjóðarauðsins.

 

Í fréttatímum undanfarna daga heyrum við stjórnmálamennina tala um það mikla þjóðarböl sem verkfallsrétturinn sé. Enn einu sinni er hafinn undirbúningur á að réttlæta lagasetningu til að stöðva kjarabaráttu launamanna.

 

Ætla má að planið sé að bíða eftir því að Alþingi ljúki störfum og fari heim. Þá verði svigrúm til þess að skella á heppilegum bráðabirgðalögum. Ætlunin er að verja þau forréttindi sem valdastéttin hefur náð að hrifsa til sín. Það á að beita öllum brögðum til þess að koma í veg fyrir að verkafólk nái til sín réttmætum hluta af þjóðarkökunni.

 

Við höfum undanfarið heyrt hugmyndir stjórnarþingmanna um að sekta eigi launafólk sé það svo ósvífið að fara í verkföll. Auk þess hefur verið rætt um að afnema verkfallsréttinn.

 

Þessi nálgun stjórnarþingmanna samsvarar því að verkalýðshreyfingin setti fram þá kröfu að Alþingi setti lög um afnám réttar fyrirtækja til að segja upp starfsfólki. Það yrði þannig einhliða réttur verkafólks hvort og þá hvenær það segði upp starfi sínu.

 

Nú er allt komið í hnút og nú koma leiðtogar stjórnarflokkanna fram á sjónarsviðið og kalla eftir þjóðarsátt. Staðan í dag er hins vegar sú að það er algjörlega útilokað að skapa það umhverfi sem þarf að vera til staðar eigi að gera þjóðarsáttarsamninga.

 

Fyrir því eru veigamiklar efnahagslegar og pólitískar forsendur. Þjóðarsátt verður ekki gerð nema með aðkomu allra. Samstaðan er ekki til staðar í dag innan verkalýðshreyfingarinnar.

 

Þar að auki hefur ríkisstjórnin hent til hliðar gildandi samningum við launamenn, eins og t.d. um jöfnun örorkubyrðar og aðkomu að starfsendurhæfingu. Sama má segja um atvinnuleysistryggingasjóð. Það ríkir ekkert traust milli verkalýðshreyfingarinnar og stjórnvalda.

 

Mikilvægasta forsenda þjóðarsáttarsamninga er trúverðug langtíma peningastefnu og fast gengi krónunnar. Aðilar vinnumarkaðsins sýndu ríkisstjórninni fram á það við gerð samninga haustið 2013 að atvinnulífið var tilbúið til þess að bindast samtökum um ábyrga kjarasamninga, en ríkisstjórnin sinnti því í engu.

 

Frekar völdu þau að vera með margskonar skæting og skeytasendingar til samtaka í atvinnulífinu og virtust einna helst leggja upp úr því að sýna fram á hverjir það væru nú sem stjórnuðu þessu landi. Það opinberast í skoðanakönnunum að fólk er búið að fá nóg af þessum starfsháttum stjórnarþingmanna.

 

Og ríkisstjórnin hafnaði opinberlega þátttöku í gerð nýrrar þjóðarsáttar með gerð kjarasamninga með margföldum launahækkunum umfram það sem samið var um haustið 2013. Að auki hefur ekkert, nákvæmlega ekkert, komið fram um framtíðarstefnuna í peningamálum. Ríkisstjórnin virðist einungis vita hvað hún vill ekki í þeim efnum.

 

Hér má aftur vísa til þess sem gert var við gerð þjóðarsáttarinnar árið 1990. Henni fylgdi ábyrg og aðhaldssöm stefna í ríkisfjármálum. Þá var jafnframt stigið örugglega fram til aukinnar alþjóðlegrar efnahagssamvinnu með aðildinni að innri markaði Evrópusambandsins.

 

Hún varð síðan aflvaki fyrir auknum hagvexti og bætri framleiðni. Núverandi ríkisstjórn hefur hins vegar engin áform í þessum efnum og staðfastlega lýst því yfir að það standi ekki til.

 

En tölum aðeins um þjóðarkökuna? Um hvaða sneiðar erum við að ræða? Á síðustu 10 árum hefur verðmæti veiðiheimilda aukist verulega.

 

Heimsmarkaðsverð sjávarafurða hefur hækkað um 50%, gengi krónunnar hefur hins vegar lækkað verulega og þorskstofninn stækkað. Nú er svo komið að auðlindaarðurinn í sjávarútvegi er 40 – 60 milljarða kr. á ári.

 

Þetta er arður sem er umfram eðlilegan arð af skipum, frystihúsum og öðrum fjárfestingum í greininni. Hér um að ræða þá sneið af þjóðarkökunni sem við viljum byggja okkar samninga á. Þjóðin á þennan auðlindaarð ekki örfáar fjölskyldur. Þjóðin hefur verið hlunnfarin um sinn hlut sem nemur tugum milljarða árlega.

 

• Á sama tíma og þessar staðreyndir blasa við lækkar ríkisstjórnin auðlindaskatta.
• Á sama tíma horfum við á heilbrigðiskerfi molna niður.
• Á sama tíma er matarskattur hækkaður.
• Á sama tíma eru aðkomugjöld hækkuð
• Á sama tíma er skorið við nögl í atvinnuleysisbótum.
• Á sama tíma er gengið að starfsendurhæfingu.
• Á sama tíma er gengið að örorkubótum.
• Á sama tíma eru hæstu laun hækkuð
• Og á sama tíma er þess krafist að verkafólk semji um 3.5% hækkun lægstu launa.Þetta er það stjórnvöld vilja úthluta okkur fyrir það að hafa axlað auknar byrðar á meðan þjóðarskútunni var komið á flot

 

Eigum við að sætta okkur við að fá enn minni hlut af auðlindum þjóðarinnar?Nei takk. Er eiginlega ekki bara komið nóg? En hvað gerir ríkisstjórnin? Hún rennir í gegn nýju makrílfrumvarpi sem styrkir stöðu útgerðarinnar enn frekar. Frumvarpið felur í sér grundvallarbreytingu í þá átt að styrkja lagalega stöðu útgerðarinnar. Þvert á núverandi lög um stjórn fiskveiða.

 

Þau kveða skýrt á um að úthlutunin myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum. Í makrílfrumvarpi ráðherra er ekkert ákvæði um þjóðareign kvótans. Þvert á móti er kveðið á um að sex ára úthlutun veiðiheimilda í makríl framlengist síðan sjálfkrafa um eitt ár og að úthlutuninni sé ekki hægt að breyta nema með sex ára fyrirvara. Það þurfi semsagt tvö þing til þess að stoppa þetta.

 

Allir sjá hvaða hugsun er þarna að baki. Þetta er grundvallarbreyting sem á að læða í gegn.Með frumvarpinu er stígið risaskref í þá átt að festa varanlega í sessi það fyrirkomulag að útgerðarmenn þurfi ekki að greiða eðlilegt leigugjald til þjóðarinnar fyrir afnot af sameign þjóðarinnar.Er nema von að staðan á vinnumarkaði sé eins og hún er? Við höfum látið það yfir okkur ganga ár eftir ár að stjórnvöld úthluti verðmætustu auðlindum þjóðarinnar með u.þ.b. 80% afslætti á bæði orku- og sjávarauðlindum okkar.

 

Nú vill ríkisstjórnin taka stórt skref í þá átt að festa enn frekar í sessi þetta ófremdarástand.Eins og ég kom að hér fram þá vorum við á réttri leið um síðustu aldamót. En þá tók frjálshyggjan við og verður að meginreglu. Ójöfnuður hefur síðan þá farið hratt vaxandi og þjóðarauðurinn hefur runnið til sífellt færri. Þessu verðum við að snúa við og berjast fyrir auknum jöfnuði. Það er leið til hagsældar.Það er kominn tími til að landsmenn segi : „Það er ekki rétt gefið. Hingað og ekki lengra?“?