Frelsi, öryggi og stöðugleiki á forsendum almennings, en ekki forréttindahópa

Frelsi, öryggi og stöðugleiki eru sannarlega lykilatriði í stefnu félagshyggjufólks, en á öðrum forsendum og í öðrum skilningi en hægri flokkarnir leggja í þessi hugtök.

Þetta var kjarninn í ræðu Katrínar Jakobsdóttur á flokksráðsfundi Vinstri grænna í gær, en þar lagði Katrín út frá orðum sem hægri menn hafa gert að sínum og ljáð þeim annað inntak en réttmætt er.

Ræða Katrínar fer hér á eftir.

———-

Kæru félagar!

Ég mun ekki lengja mál mitt í dag enda dagskráin þétt. Mig langar þó að deila með ykkur nokkrum hugsunum um orð og mikilvægi þeirra.

Þegar ég var kjörin varaformaður þessarar hreyfingar árið 2003 sagði ég aðspurð að mig langaði mest til að breyta orðræðunni og vafalaust kímdu einhverjir yfir þessari stelpu sem talaði um orð á meðan karlar í krapinu ætluðu að reisa hér verksmiðjur. Ég er enn á því að það sé fátt mikilvægara en að einmitt þetta. Meðal þeirra áskorana sem við, Vinstri-græn, þurftum að takast á við þá var að teljast vera „fúl á móti“-flokkurinn, nánast á móti öllu sem þá var ofarlega á baugi: nánast þráhyggjukenndri markaðsvæðingu allra hluta og algjöru skeytingarleysi um umhverfismál. Önnur áskorun var að við værum „ekki stjórntæk“ eins og það var kallað því að við féllumst ekki á allar forsendur nútímalegs markaðssamfélags og því myndum líklega setja allt á hausinn um leið og við kæmum nærri stjórn samfélagsins.

Báðir þessir frasar (fúl á móti og ekki stjórntæk) þóttu mér ósanngjarnir. Við höfðum gert ýmislegt til að sporna gegn á móti-stimplinum, meðal annas hannað heila auglýsingaherferð sem hét MEÐ alls konar góðum málum; MEÐ náttúruvernd, friði og velferð. Og það er mín trú að þessi barátta við orðin hafi hægt og bítandi skilað sér með þeim árangri að í kosningum 2007 uppskárum við rúm 14% úr kjörkössunum sem fyrir litlum átta árum þótti mjög mikið fylgi fyrir róttækan vinstriflokk.

Hvað varðar það að vera stjórntæk þá skipti nú kannski mestu að við fengum að spreyta okkur á því vandasama verkefni að taka þátt í ríkisstjórnarsamstarfi og reyna á flokkinn undir erfiðum kringumstæðum sem var bæði lærdómsríkt en líka skilaði það miklum árangri. Og það var nú raunar vegna þess að aðrir flokkar höfðu sett allt á hausinn fyrst.

En baráttan hættir aldrei þó að viðfangsefnin breytist. Nú þegar við Vinstri-græn erum orðin stjórntæk erum við líka orðin hluti af kerfinu í hugum margra og margir þeirra sem vilja kjósa gegn kerfinu líta ekki lengur á okkur sem valkost.

Annar frasi sem ég veit að mörgum þykir erfiður er að þrátt fyrir óteljandi mál, frumvörp, tillögur og fyrirspurnir á þingi, þrátt fyrir öflugan málflutning og andstöðu við mál sem við teljum ganga gegn jöfnuði, sjálfbærni, kvenfrelsi, friði og öðrum af okkar grunngildum, þá klifa álitsgjafar á því að stjórnarandstaðan sé ekki nægjanlega öflug eða ekki nægilega sýnileg. Því er til að svara að í fyrsta lagi þá erum við í stjórnmálum til að berjast fyrir okkar hugsjón en ekki aðeins til að vera í andstöðu. Í öðru lagi ákváðum við, þingmenn Vinstri-grænna, að við hefðum engan áhuga á að líkjast þeirri ómálefnalegu stjórnarandstöðu sem fulltrúar núverandi stjórnarflokka héldu uppi á síðasta kjörtímabili og litar raunar enn þeirra málflutning svo mjög að stundum held ég að forsætisráðherra sé enn í stjórnarandstöðu við Steingrím og Jóhönnu og gleymi stundum að hann er kominn í aðra vinnu. Og við lítum á það sem okkar hlutskipti, ásamt hinum flokkunum í minnihlutanum, að breyta umræðunni aftur til batnaðar og tileinka okkur ekki fúkyrðaflauminn. Enda ætlum við okkur ekki hlutskipti stjórnarandstöðu til langframa! Það er gott að vera sýnilegur en okkur þarf samt ekki að langa til að vera sýnileg á svipuðum forsendum og þáverandi stjórnarandstaða var á seinasta kjörtímabili.

Enn eru það átök um orð og hugtök.

Mig langar sérstaklega að nefna nokkur orð sem er mikilvægt að við Vinstri-græn tökum upp á okkar arma og hafa of lengi verið í gíslingu hægri-aflanna. Góðir félagar, við þurfum að fóstra þessi orð og setja þau í okkar verkfærakistu.

Svo ég nefni nokkur þessara orða: frelsi – stöðugleiki – öryggi.

Frelsi einstaklingsins hefur lengi verið frasi í stefnu Sjálfstæðisflokksins sem líka talaði um stétt með stétt og ætlaði að vinna fyrir háa jafnt sem lága. Flokknum tókst svo vel að eigna sér þetta orð í pólitískri umræðu á Íslandi að margar aðrar stjórnmálahreyfingar veigruðu sér við að tala um frelsi, rétt eins og það væri einkamál Sjálfstæðisflokksins. En það er ekki svo.

Frelsi Sjálfstæðisflokksins hefur þróast út í að vera aðeins frelsi hinna fáu efnamiklu til að maka krókinn, iðulega með sérstakri ríkisaðstoð á kostnað frelsis fjöldans.

Hvað verður þá um frelsið til að sækja sér menntun og heilbrigðisþjónustu við hæfi eða frelsi fólks er að búa í samfélagi þar sem dagvinnulaun duga fyrir mannsæmandi lífi? Þegar skorið er niður þannig að þjónusta hins opinbera við almenning rýrnar, aðgangur 25 ára og eldri er takmarkaður að framhaldsskólamenntun, gjöld fyrir læknisþjónustu eru hækkuð, fjárfestingar í rannsóknum og nýsköpun eru skornar niður þannig að framtíðartækifærum á landinu okkar fækkar, þá er verið að skerða frelsi fólks. Frelsi fólks til að lifa góðu lífi..

Og kjörin eru það sem brennur á okkur í Vinstrihreyfingunni – grænu framboði um þessar mundir. Á vef Hagstofunnar má finna upplýsingar um hlutfall þeirra sem teljast undir lágtekjumörkum. Nýjustu tölur, sem eru frá 2013, sýna að lágtekjumörk fyrir einstakling eru kr. 170.600 og fyrir fjölskyldu tveggja fullorðinna með tvö börn kr. 358.400. Samkvæmt félagsvísum Velferðarvaktarinnar voru 9,3% landsmanna undir lágtekjumörkum árið 2013. Einhleypir einstaklingar eru stærsti hópurinn undir lágtekjumörkum á síðustu 10 árum en árið 2013 voru þeir 32,1% hópsins. Næst stærsti hópurinn sem er undir lágtekjumörkum á sama tímabili eru einstæðir foreldrar, sem eru 27,1% hópsins. Félagsvísar mæla einnig ójöfnuð í samfélaginu samkvæmt hinum svokallaða Gini stuðli. Samkvæmt honum er ójöfnuður minni nú en fyrir efnahagshrunið. Ójöfnuður mældist mestur árið 2008 (skömmu fyrir hrun, þegar Sjálfstæðisflokkurinn hafði verið í stjórn í 17 ár) og var þá 29,61 en hefur verið í kringum 24–26 frá þeim tíma. Hann mældist 24,0 árið 2013.

Þegar við hugsum um frelsi þá eigum við að hugsa um frelsi launamannsins til að geta átt nóg í matinn og til að leita hamingjunnar og njóta lífsins. Það má minna á að rétturinn til að leita hamingjunnar er nefndur í sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkjanna – ég sæi í anda þá sem mestu hafa ráðið um örlög íslensku stjórnarskrárinnar ef þetta rataði þar inn!

En ævinlega þegar lágtekjuhópar krefjast bættra kjara birtist annað orð: Stöðugleiki. Honum er ógnað í hvert sinn sem skúringafólk vill kjarabætur. En um hvað snýst þessi stöðugleiki?

Er það sá stöðugleiki að þeir sem eigi mest haldi áfram að eiga meir og meir? Því þannig er staðan á Íslandi að ríkustu 10% eiga 70% alls auðs. Verra er það víða annars staðar en ekki er þetta samt viðunandi. En kannski snýst skattastefna núverandi stjórnvalda einmitt um að halda þessu ástandi stöðugu því ekki leiða þær breytingar sem núverandi ríkisstjórn hefur ráðist í til aukins jafnaðar. Lækkun veiðigjalda, afnám auðlegðarskatts, hækkun matarskatts og nú síðast talar fjármálaráðherra um að hverfa frá hinu þrepaskipta skattkerfi í áföngum. Allar stuðla þessar breytingar að aukinni misskiptingu. Þetta er ekki stöðugleiki sem nýtist hinum kúguðu og undirokuðu. Engin þessara nýlegu breytinga bætir kjör lægst launuðu hópanna. Engin þeirra stuðlar að minni fátækt í samfélaginu. Og engin þeirra eykur öryggi okkar.

Sem er enn eitt orðið sem hægrimenn hafa gert að sínu og láta eins og snúist um að lögreglan eigi nógu margar byssur til að geta brugðist við því ef það verður „attack“ eins og einn þingmaður kallar það. Sú hugmynd að öryggi verði varðveitt best með sem flestum sprengjum setti sannarlega svip sinn á 20. öldina og ekki síður þá 21. Og ekki jók hún nú öryggið í heiminum eins og allir muna sem lifðu Kúbudeiluna og enn má sjá á ástandinu í Mið-Austurlöndum. Hér er á ferð orð sem hefur verið afskræmt og snúið í andstæðu sína. Og er ekki kominn tími til að orðinu verði aftur ljáð skynsamleg merking? Þegar rýnt er í hugmyndina um öryggi þá hlýtur niðurstaðan að verða sú að það snúist miklu frekar um það að við byggjum upp gott samfélag, friðsamt jafnaðarsamfélag, þar sem fólk getur lifað mannsæmandi lífi, með aðgengi að menntun, heilbrigðisþjónustu, og öðrum mikilvægum þáttum fyrir lífshamingju okkar, eða þak yfir höfuðið sem er það sem unga kynslóðin núna sér ekki fram á – öryggi hefur ekkert með skotvopn eða forvirkar rannsóknarheimildir að gera, og við höfnum slíkri hugmyndafræði.

Kæru félagar,

ég get að lokum ekki látið hjá líða að nefna hér rammaáætlun. Þar koma fleiri orð við sögu en kannski er rétt að nefna bara tvö: Hjól atvinnulífsins. Því er gjarnan haldið fram af sjálfskipuðum vinum atvinnulífsins að nú þurfi að virkja og virkja og virkja til að knýja hjól atvinnulífsins. Ekki veit ég hvernig nákvæmlega þessir virkjanavinir geta skýrt þá staðreynd að atvinnuleysi minnkaði jafnt og þétt í tíð síðustu ríkisstjórnar án þess að sú sæi ástæðu til að ganga fram hjá lögbundnu og faglegu ferli rammaáætlunar eða velja eftir eigin geðþótta virkjanakosti sem eftir er að fjalla um og skella þeim í nýtingarflokk án þess að hafa fyrir þvi nein rök önnur en hin margfrægu hjól atvinnulífsins. Þetta eru réttnefndar stórkalla-lausnir sem einkenndu atvinnustefnuna fyrir hrun og skildu samfélagið eftir í sárum, í raun og veru eins langt frá einstaklingsframtaki (svo að ég nefni enn eitt orðið sem engin ástæða er að leyfa öðrum að eigna sér) og hugsast getur á sama tíma og sprota- og nýsköpunarfyrirtæki fá ekki áheyrn stjórnvalda og flýja land.

Umhverfismálin verða ekki rædd án þess að við ræðum atvinnumálin; við stóðum fyrir fjárfestingu í rannsóknum, nýsköpun, skapandi greinum, fjárfestingu sem snýst um að leyfa einstaklingsframtakinu að njóta sín, og þær greinar sköpuðu um leið verðmæti. Fjölbreytni í atvinnulífi þar sem ekki er gengið um of á auðlindir landsins er okkar markmið, ekki þráhyggjukennd trú á stóriðju og virkjanir sem þolir engar mótbárur og enga skoðun þannig að til að þjóna þessari köllun þurfa menn að ganga framhjá öllum faglegum ferlum. Eru þetta ekki hinar einu raunverulegu öfgar í íslenskum stjórnmálum? Og ekki aðeins er slíka trúboða að finna í hópi stjórnmálamanna sem vilja komast sveigja og beygja lög um rammaáætlun því eins og kunnugt er hefur Orkustofnun nú skotið upp kolli með hina sakleysislegu Kjalölduveitu – sem reynist svo vera Norðlingaölduveita með nýju nafni! Mikið hefur þeim fundist þeir vera snjallir þegar þeir fundu upp á þessum glænýja merkimiða.

En kæru félagar…

Orð geta verið kúgunartæki eða öflugt vopn í baráttu fyrir friði, frelsi og jöfnuði. Við þurfum að hafa sjálfstraust andspænis orðunum sem spunameistarar vilja gjarnan nota til að berja á andstæðingum sínum. Frelsi, öryggi og stöðugleiki eiga að vera á okkar stefnuskrá en á okkar forsendum, frelsi almennings, öryggi almennings og stöðugleiki í þágu almennings en ekki aðeins hinna auðugu eða forréttindahópanna.