Förum í manninn

Það er dagur jarðar (22.04.´17). Vís­inda­fé­lag Íslend­inga efndi til göngu og fundarhalda um mikilvægi vísinda við náttúruvernd og þá hættu sem steðjar að vísindafólki og störfum þess. Þetta er fínt og þarft og gott. Og nauðsynlegt.

Það er ekki ljóst hvort fréttamaður Ríkisútvarpsins fann það upp hjá sjálfum sér í hádegisfréttatímanum, eða hafði það eftir vísindafólki, að segja að það hefði „áhyggjur af síauknum árásum stjórnmálamanna á staðreyndir og rök, sem og ótti um að vísindarannsóknum verði vikið til hliðar í stefnu stjórnvalda.“ Enda skiptir það ekki megin máli, heldur hitt að þetta er afar óvísindalegt orðfæri; þetta er alhæfing, árásum stjórnmálamanna. Jafnvel þó að Donald Trump hafi verið nefndur til sögu.

Alhæfingar eru viðhafðar til þess að þurfa síður að bera ábyrgð á orðum sínum. Sáralitlar líkur á því að heilu starfsstéttirnar kalli orðhák fyrir dómara til þess að krefjast þess að hann standi við orð sín. Þá er sá sem á skilið að hljóta ávítur friðaður með því að vera settur í hóp með öllum þeim sem stunda sömu vinnu og hann, hafa sömu trú eða bera sama hörundslit. Hér eru þrjár alhæfingar. Algengar. Mildar miðað við það sem gengur og gerist: Þingmenn eru ómerkilegir lygahundar og svikarar. Ekki eru lögfræðingar hótinu betri; þvæla í málum og sjúga peninga út úr grandalausu fólki. Og þá er ég ekki farinn að tala um embættismennina, þessar undirförulu moldvörpur og …

Nú er það svo að margir stjórnmálamenn eru hreint prýðilegir. Það sama má segja um fjöldann allan af lögfræðingum og embættismönnum. Þess vegna er alhæfing um ömurleik þessara stétta máttlaus miðað við einarða atvikalýsingu á ótuktarskap nafngreinds einstaklings. Gagnrýni á nafngreindan mann er og líklegri til að verða að gagni en sama rýni í skjóli nafnleysis alhæfingarinnar. Hér er dæmi:

Íslands­hót­el, stærsta hót­el­keðja lands­ins, ætlar að end­ur­skoða bygg­ingu hót­ela ef virð­is­auka­skattur á ferða­þjón­ustu verður hækk­aður á næsta ári líkt og til stendur. Þetta er umbúðalítil hótun, gefin af stjórn­ar­for­manni Íslandshót­ela, Ólafi Torfa­syni. Í fréttapistlum er haft eftir honum að núver­andi ráða­menn „hafi lofað því fyrir síð­ustu kosn­ingar að virð­is­auka­skatt­ur­inn yrði ekki hækk­að­ur, og nefnir þar sér­stak­lega Guð­laug Þór Þórð­ar­son utan­rík­is­ráð­herra. Hann [Guð­laugur Þór] full­yrti að það væri engin hækkun á virð­is­auka­skatti fram und­an. Maður horfði blá­eygður í augun á þessum mönnum þegar þeir lof­uðu óbreyttum virð­is­auka. Það er óskilj­an­legt hvernig menn geta gengið svona á bak orða sinna,“ hefur Kjarninn eftir Ólafi upp úr Morgunblaðinu.

Ef horft er til almennu orðanna „árásum stjórnmálamanna“ annars vegar og hins vegar „ráðamenn hafi lofað því fyrir síð­ustu kosn­ingar að virð­is­auka­skatt­ur­inn yrði ekki hækk­að­ur, og nefnir þar sér­stak­lega Guð­laug Þór Þórð­ar­son utan­rík­is­ráð­herra,“ er augljóst að einörð framsögn bítur betur. Hún er drengilegri og kemur að mun meira gagni.

Niðurstaðan af þessu hraðsona yfirliti er því þessi: Förum í manninn fremur en starfsheitið þegar við þurfum að gagnrýn gjörðir einstaklinga. Þegjum ef við treystum okkur ekki til þess.