Fegurðin í frumstæðum veruleika

Eftir séra Bolla Pétur Bollason

Nú þegar þjóðin hefur fjallað talsvert um Hatara og þriðja orkupakkann finnst mér vera kominn tími til að tala um kindur. Um þær ættum við að tala miklu meira.

Þetta er líka tíminn þeirra. Vorið. Sauðburður.

Blessaðar ærnar koma frá sér lömbunum sem of mörg börn sjá aðeins sem grillkjöt í umbúðum. Það ætti hvert mannsbarn að fá að upplifa sauðburð, þar höfum við jarðtengingu, þar eru hlutir að gerast sem virkilega skipta máli, þar er gengið inn í vissan kjarna, sem minnir áþreifanlega á það hvað hefur haldið lífinu í gengnum kynslóðum og hvað það er mikilvægt fyrir sálina að sjá lífið birtast umbúðalaust í lömbunum litlu.

Fyrst klaufir, svo trýni, og svo rennur heill búkur út í heiminn slímugur og blóðugur. Mamman fer að sleikja, ef hún er þá ekki órækja, þrífur lambið og snurfusar, sem kallað er að kara. Og þá heyrist frá ánni þetta móðurlega umhyggjuhljóð sem staðfestir vortíðina, það er allt að því vorlegra en vængjahljóð hrossagauksins. Kannski er ósanngjarnt af mér að bera þetta tvennt  saman.

En nóg um það. Hvað er það með íslensku sauðkindina sem gerir það að verkum að hún getur nánast heltekið huga okkar? Þau eru ófá svörin við þessari spurningu.

Fyrir það fyrsta lýsir það gæskuríku eðli manneskjunnar þegar hún sýnir dýrum vinsemd. Það þykir góð einkunn þegar talað er um fólk sem dýravini í eftirmælum. En síðan er það þessi þversagnarkenndi veruleiki sem birtist í gómsætu grillkjötinu, slátrun að hausti. Þar að auki, og ekki síst, er það atferli þessarar skepnu sem bæði vekur ró en jafnframt ögrun.

Hver hefur ekki staðið frammi fyrir sauðkind sem starir kjamsandi og segir með stoltum svip að það sé hún sem ráði, að hún eigi þetta land, og að þér komi ekkert við hvaða skref hún taki næst? Þetta hafa bændur bæði upplifað í smalamennsku og sauðburði og fleiri sviðum tilverunnar. Talandi um svið, namm!

En þannig hafa geðprúðustu menn umbreyst í öskrandi ljón í samskiptum sínum við sauðkindina, helst þó úti í víðáttunni þar sem þarf að hafa hátt. Skepnan er að því leytinu til ögrandi og ögrun er eitthvað sem mannfólkið þarf sannarlega á að halda einmitt til þess að halda vöku sinni. Ég má til með, stöðu minnar vegna, að læða hér að kristindómnum. Það ætti nefnilega ekki að koma á óvart að útihús, skepnur, jata, fjárhirðar, þessi sveitamynd hafi verið á bak við komu Jesúbarnsins inn í veröldina, koma sem umbylti heimsmyndinni, þar höfum við kjarna, þar höfum við mynd næturkyrrðar í fjárhúsi, með ógnir heimsins fyrir utan, og þar höfum við jafnframt mynd árvekni í fjárhirðum sem fyrstir fengu tíðindin.

Þeim var falið að bera þau áfram, mikil sú ábyrgð sem þeir voru ekki óvanir á völlum Betlehem einmitt við að gæta lamba og sauða. Kyrrð og árvekni eru lífsgæði og lífskraftar sem næturvökur á sauðburðartíma veita. Það er hins vegar afar auðvelt að rjúfa kyrrðina með einu handtaki, með því að krafsa í heyið, en þá hefst jarmkórinn, hjarðhegðunin og þú heyrir ekki í eigin hugsunum. Þess vegna krafsar þú ekki í heyi að óþörfu, stundum þarf svo lítið til að halda mætti að sauðkindin hefði sjötta skilningarvitið. Og það er reyndar hægt að græða verulega á því að hafa það.

Vökur á sauðburðartíma snúast m.a. um það að vera til taks þegar fæðingarhjálpar er þörf, en ekki einvörðungu, því aðeins einu sinni getur sú staða komið upp að ærin vilji annað lamb en sitt eigið og það er þegar hún sjálf er óborin en önnur hefur borið í kró áður en hún er sett í spil. Þá getur sú óborna stolið lambi, byrjað að kara og voðinn er vís.

Þær geta þannig eignað sér lömb í fyrstu eins andstyggilegar og þær geta verið við önnur lömb þegar lambærnar koma saman. Þá hnusa þær til að finna eigin lömb og ef þau þekkja ekki lyktina geta þær sannarlega launað lambið gráa. Þær gera jú mannamun, þær passa aðeins upp á sitt, þær eru tækifærissinnar, þær vilja ráða jafnvel þótt þær séu ráðvilltar, allt eru það þættir sem geta verið mannfólki víti til varnaðar í lífsins ólgusjó.

Margt geta kindur því kennt og eru fóður í margvíslegum skilningi. Þess vegna er gott að kynnast þeim, tært frumeðli en án siðferðiskenndar, sterkar sveiflur frá kærleika yfir í hatur og öfugt. Endum frekar á mynd kærleikans sem fellur aldrei úr gildi.

Við erum stödd úti í gerði, það er vorkvöld og sólarlagið blóðrautt. Ær liggur makindalega og jórtrar, ofan á henni hvíla lömbin hennar tvö. Það er himneskur friður sem skyndilega er rofinn þar sem móðirin stendur upp og lömbin hrynja niður á jörðina. Þau hlaupa strax undir hana og byrja að sjúga. Litlir dindlar dilla í takt við sogið. Kærleikurinn allsráðandi, sigurvegari!

Íslensk vornótt.
Allt er vakandi, allt lifandi.
Skapari alls sem er skreytir himin,
gefur huganum vængi,
og hann flýgur,
flýgur með hljóðum árstíðarinnar,
með fjarlægu lambsjarmi,
með stélfjöðrum hrossagauksins.
Íslensk vornótt.

Séra Bolli Pétur Bollason