Endurreisn Íslands – næsti áfangi

Leiðari – Karl Th. Birgisson skrifar

Í dag heldur sagan áfram. Sagan um endurreisn Íslands eftir síðasta afhroð óðakapítalismans.

Um það er nokkurt mál. Hrunið var enda stærsta gjaldþrot eins samfélags í veraldarsögunni. Um það vitna bæði þrotabú banka og einstaklinga.

Peningalega. Hið siðferðilega er flóknara að mæla.

Fyrsti áfanginn í endurreisninni var genginn í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur 2009-20013, og var svo vel heppnaður að hann er notaður sem skólabókardæmi víða um héruð heimsins. Annað eins er fáheyrt.

Í samstarfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn tókst að bjarga því sem bjargað varð. AGS lét um leið af óbilgjörnum kröfum um niðurskurð alls staðar, alveg óháð efni eða mikilvægi málaflokka.

Þetta voru tíðindi enda hafði Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á sér einstaklega slæmt orð fyrir frekju og yfirgang í nafni frjálshyggju.

Á Íslandi féllzt hann á að lána nauðsynlegt fé þótt ríkisstjórnin krefðist þess að niðurskurður til velferðarmála yrði minni en annars staðar. Það tókst.

En var þetta svona aldeilis frábært? Ónei.

Var samt niðurskurður? Ójá, þótt sums staðar næðist frysting. Var það sárt? Ójá, og þyngra en tárum taki.

Samfylkingin og Vinstri græn gjalda enn þessara erfiðu aðgerða, ekki sízt í huga lífeyrisþega. Þetta var ömurlegur tími.

Svo bættist ýmislegt við.

Ummæli forsætisráðherra um „Skjaldborg um heimilin“ voru líklega misráðnasta yfirlýsing tímans. Ekki af því að hún væri fals – engum sem þekkir Jóhönnu Sigurðardóttur dytti það í hug. Heldur af því að fyrir henni var ekki fjárhagsleg innistæða eða praktískur möguleiki að standa við svo stór orð.

Allir fengu höggið af Hruninu og engin skjaldborg gat skýlt okkur frá þunga þess.

Höggið var reyndar ekki þyngst vegna falls bankanna. Jú, hluthafar misstu sitt og erlendir kröfuhafar töpuðu stjarnfræðilegum fjárhæðum – en almenningur fann mest til vegna krónunnar. Hún hrundi og hrundi, alls kyns lán hækkuðu og hækkuðu, þangað til þessi kjánalegasti gjaldmiðill Vesturlanda var loks settur í höft, sem vörðu árum saman. Þau eru enn við lýði að stórum hluta, og sem betur fer.

Hinir heppnu fengu vinning í lottói af því að hæstiréttur dæmdi sum gjaldeyrislán ólögleg. Ríkisstjórnin reyndi allan andskotann til að slökkva elda – Árni Páll fékk meiraðsegja lög nefnd í höfuðið á sér – hæstiréttur gerði hann afturreka með lagasetningu gegn bönkunum – og svona gekk þetta, djöflinum verra og fæst verulega vinsælt.

En þetta skiptir ekki höfuðmáli nema sem sagnfræðilegur lærdómur. Honum skyldi þó alltaf halda til haga.

Endurreisnin tókst, tvö hundruð milljarða halli á ríkissjóði var næstum þurrkaður upp og við ríkisstjórnarborðið var algengasta viðkvæðið undir lokin ´Hjúkkit´.

Þetta var þó alls ekki kostnaðarlaust. Lífeyrisþegar voru snuðaðir, heilbrigðisþjónustan vanrækt og flest það annað sem okkur þykir sjálfsagður hluti af siðuðu samfélagi. Norrænu velferðarflokkarnir eru ennþá minntir á þessar syndir fortíðarinnar.

Og endurreisnin var heldur hreint ekki bara Jóhönnu og Vinstri grænum að þakka – hvað þá AGS, sem skynjaði þó nýja tíma í kröfum sínum um aðhald.

Hingað synti makríll í áður óþekktum mæli svo að milljarðatugir urðu til og hingað komu fleiri ferðamenn en við ráðum við – sjö árum seinna. Umsvifin jukust og þar með tekjurnar. Hvort tveggja gerði endurreisnarstjórninni lífið talsvert bærilegra, en var ekki henni að þakka.

(Innskot – Ef einhverju ykkar þykir vanta hér frásögn af Icesave, þá er hérna sirka síðasta orð Herðubreiðar um það. Svo megið þið bara gúggla hversu mikið Landsbankinn okkar þurfti að borga á endanum – það þarf nefnilega alltaf að borga. Það er annað rannsóknarefni fyrir sagnfræðinga. Svo megið þið í leiðinni spyrja Bjarna Benediktsson hvers vegna hann og lunginn úr þingflokki Sjálfstæðisflokksins studdi síðasta Icesave-samninginn. Enn meiri fróðleikur fyrir sagnfræðinga.

Og já – ef þið eruð eitthvað að hugsa um Evrópusambandið, þá erum við nú þegar í því. Sorrí.)

Stutta útgáfan af sögunni er samt þessi – endurreisnin tókst vonum framar, stundum mjög sársaukafull og fjandanum erfiðari, en ótrúlega vel samt, hverjum sem það er að þakka eða kenna.

Það náðist jafnvægi í rekstri ríkissjóðs eftir mestu efnahagshamfarir Íslandssögunnar. Og þótt lengra væri leitað.

Við þessu búi tóku svo silfurskeiðungarnir Sigmundur Davíð Gunnlaugsson og Bjarni Benediktsson árið 2013. Sigmundur varð forsætisráðherra út á loforð um að svíða þrjú hundruð milljarða út úr hrægömmum til að afhenda íslenzkum almenningi.

Niðurstaðan varð 80 milljarðar úr ríkissjóði til hinna efnameiri og álíka fjárhæð sem þeir hinir sömu vel settu gætu ráðstafað af eigin séreignarsparnaði til að greiða niður verðtryggðu húsnæðislánin sín.

Sú aðgerð fer á topp-þrjú listann yfir heimskulegustu eyðslu á skattfé sem hugsazt getur. Það var rúmlega nýr Landspítali.

Hún var samt bara viðbragð við því, að krónan hrundi og hrundi í Hruninu allt fram á haustið 2008. Tugmilljarðaútgjöldin úr ríkissjóði voru skaðabætur fyrir krónuna.

Heimurinn allur varð fyrir efnahagsáfalli haustið 2008. Aðeins á Íslandi voru greiddir milljarðatugir til hinna efnameiri í yfirbót fyrir ónýtan gjaldmiðil.

Það er hugsanlega einhvers konar met.

—–

En dveljum ekki við fortíðina.

Við skulum ekkert nefna hér skattaskjól, undanbrögð, flótta, þöggun og lögbönn – eða bara hrein ósannindi, sem Bjarni Benediktsson og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson hafa báðir orðið uppvísir að um sín eigin fjármál og fleira.

Við skulum heldur ekki dvelja við að ríkisstjórnir þeirra beggja féllu vegna þess að þeir tóku eigin fjölskylduhagsmuni fram yfir allt annað.

Það væri næstum því dónalegt.

Við skulum frekar líta á kosningarnar í dag sem tækifæri til að halda endurreisninni áfram. Í sama anda og fyrr.

Það gekk á ýmsu í fyrsta hlutanum.

Nú er komið að þeim næsta.

Gleðilega lýðræðishátíð.