trusted online casino malaysia
Ritstjóri Herðubreiðar 22/12/2016

Bær sem geymir aðhlátursefni í hverri götu

Ritdómur – Jón Knútur Ásmundsson skrifar

Orri Harðarson

Endurfundir

(Sögur útgáfa, 2016)

Endurfundir er önnur skáldsaga Orra Harðarsonar. Sú fyrsta kom út fyrir tveimur árum og vakti verðskuldaða athygli. Þar tókst honum að taka hið klisjukennda (drykkfelda) ungskáld og umbreyta því í afar forvitnilegan gaur. Sá hét Arinbjörn Hvalfjörð og var – eins og sum ykkar muna – efnilegasta skáld Íslands. Óttalegur lúser blessaður, sjálfum sér verstur eins og sagt er, en samtímis grey sem ekki var annað hægt en að vorkenna og þykja pínu vænt um.orri-hardarson

Í Endurfundum fáum við að kynnast öðrum viðlíka (vil samt ekki kalla hann lúser – þykir of vænt um hann) gaur sem heitir Ágúst Bergsson – eða bara Gústi. Nýsnúinn heim frá New York, droppát úr kvikmyndanámi, kærastan farin frá honum (kom út úr skápnum) og beisíklí með flest allt niðrum sig, blankur og hvaðeina. Og vitaskuld á ferlegum bömmer.

Í sögunni segir frá því hvernig Gústa tekst að fóta sig í tilverunni á Skaganum. Kominn heim í foreldrahús, í vinnu í frystihúsinu og til skamms tíma á vídjóleigu – látinn fara. Drepur frítímann með vídjóglápi, Michelle Pfeiffer í sérstöku uppáhaldi, og nammiáti. Gleymir, eins og hann segir, „þessari ömulegu tilvist um stund.“ Fallið ansi hátt að honum sjálfum finnst því þótt honum finnist lítið til æskuslóðanna koma virðist hann fyrirlíta fátt meira en sjálfan sig. Honum tókst jú að gera alheilbrigða og mjög svo gagnkynhneigða sænska snót að lesbíu á no time úti í New York. Karlmennskan fauk út í veður og vind: „Og allt yrði svei mér auðveldara ef fleiri yrðu gjaldgengir í geldingu. Til dæmis ég.“

Sagan lýsir tilveru þar sem gildi samfélagsins og draumar unga fólksins samrýmast ekki lengur. Kannski hefur það aldrei verið svo að þetta tvennt falli saman en unglingar á ofanverðri tuttugustu öld höfðu einfaldlega meiri frítíma en unglingar fyrri tíma (orðið „teenager“ var fyrst notað undir lok seinni heimsstyrjaldar – það segir sína sögu). Þeir fylltu ört fjölgandi framhalds- og menntaskóla um land allt og áttu peninga til að kaupa plötur og fara í bíó. Hin sjálfsagða ævisaga um að koma sér í vinnu (helst á sjóinn) strax að lokinni skólaskyldu var ekki lengur sjálfsögð. Hetjur hafsins, sem allur bærinn virtist líta upp til, voru komnar í samkeppni við kvikmyndaleikara og poppara um hylli unga fólksins og Gústi, eins og hann segir sjálfur einhvers staðar í bókinni, kærir sig lítið um að verða að manni (þ.m.t. að taka við bátnum af föðurnum). Tekur heldur spólur. Borðar nammi. Dagdreymir um að fleka mágkonu sína sem minnir hann einmitt á fyrrnefnda Pfeiffer.

Endurfundir er líka lýsing á smábæjarmóral þar sem allir eru uppnefndir og smábæjarparanojan er allt umlykjandi:

„…stíg út úr bílnum. Beint í drullupoll. Með þessu áframhaldi gætu gárungarnir hæglega tekið upp á því að kalla mig Gústa blauta. Verst hvað ég drekk lítið. Merkingin ekki nógu margræð. Annars prísa ég mig sælan að hafa aldrei verið uppnefndur. Harla vel sloppið í bæ sem geymir aðhlátursefni í götu hverri.“

Að sumu leyti minnir þessi bók mann á Hótel Kaliforníu (2001) hans Stefáns Mána sem sagði frá smábæjarverkamanninum Stefáni er átti nokkur hundruð vínilplötur, drakk brennivín í pepsí um helgar og átti sér bara eina ósk; að eignast einhvern tímann kærustu. Í báðum bókum eru t.d. nöturlegar lýsingar á frystihúsvinnu. Stefán Máni gat lýst í smáatriðum þeirri upplifun að standa við flökunarvél í nokkra klukkutíma en Orri tekst á við þennan sérstaka verksmiðjumóral sem virðist sérhannaður til að drepa mannsandann:

„Ég er kominn í frystihúsið og held beinustu leið upp til að stimpla mig inn. Stafræn klukkan segir 07:53. Sjö mínútur til stefnu. Þá fer allt á fullt. Samtaka hendur halda bónusnum uppi. Hér er ekkert rúm fyrir liðleskjur. Þú ferð ekki í símann eða á klósettið nema erindið sé nánast sögulega brýnt.“

Maður les þetta og hugsar með sjálfum sér: Guði sé lof fyrir tæknibyltingu í fiskvinnslu þar sem mannshöndinni hefur verið úthýst. Þetta á enginn að þurfa reyna. En á meðan Stefán verkamaður átti sér aldrei viðreisnar von, lánlaus með öllu, á Gústi sér undankomuleið (sem betur fer enda heilmikið spunnið í hann Gústa). Hann finnur ástina. Já, eða öllu heldur finnur ástin Gústa.

Jón-Knútur-ÁsmundssonEinn sterkasti þráðurinn í bókinni er nostalgían. Hvarvetna er verið að hlusta á tónlistina sem vinsæl var í kringum ´90 (Nirvana, U2 o.fl.) og Gústi er sjálfur nostalgískur í hugsun: Syrgir betuna sem VHS-spólan hefur rutt úr vegi og hefur áhyggjur af stöðu vínylsins: „…ef fram heldur sem horfir á [hann] eftir að víkja fyrir þessum ömurlega geisladiski.“

Hefði hann bara vitað hvað var í vændum?

Eins og nostalgían getur nú verið hugguleg fær maður aldrei á tilfinninguna að höfundur sé haldinn einhverri fortíðarþrá. Hann lýsir smábæjarsamfélaginu fyrir tæpum þrjátíu árum þannig að maður er dauðfeginn að það hafi tekið stórkostlegum breytingum sem að einhverju eða öllu leyti má þakka druslugöngum, þjóðarsáttmála gegn einelti, frelsun geirvörtunnar og síðast en ekki síst – og sennilega umfram allt – tæknibyltingu í fiskvinnslu. Þannig er sagan skemmtileg og fimlega skrifuð lýsing á íslenska smábænum sem einu sinni var.

Jón Knútur Ásmundsson

1,527